Wywłaszczenie nieruchomości przez wojewodę a zwolnienie z VAT

Gminy, które muszą oddać swoje grunty pod budowę dróg publicznych, nie tylko tracą część majątku. Przy wywłaszczeniu nie mają też co liczyć na korzystne rozliczenie VAT od takiego wydania nieruchomości. Potwierdza to czwartkowy wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Kłopoty gmin dotyczące opodatkowania wywłaszczenia gruntów miały swoje źródło poniekąd nie w przepisach podatkowych, ale w tych, które dotyczą zasady kalkulacji odszkodowań. Spory z fiskusem, który kazał traktować przekazanie wywłaszczonych gruntów jako opodatkowaną dostawę, zaczęły się kilka lat temu. Samorządy wskazywały, że do odszkodowania za nie nie można dodać im pieniędzy na VAT. W konsekwencji uznanie, że taka operacja podlega opodatkowaniu, oznacza dla nich, że podatek muszą wysupłać z własnej kieszeni.

Czytaj także: Wywłaszczenie nieruchomości: nie każda działka do zwrotu

Do koncepcji, że w takim przypadku nie trzeba rozliczać VAT, gminom nie udało się jednak przekonać sądów. W tej sytuacji gminy zaczęły pytać fiskusa, czy mogą korzystać z jednego ze zwolnień z VAT przewidzianego dla niezabudowanych gruntów. Z wnioskiem o interpretację wystąpiła też gmina, której sprawą zajmował się NSA.

Wyjaśniła, że jest zarejestrowanym czynnym podatnikiem VAT. Jedna z jej nieruchomości miała zostać wywłaszczona pod drogi i stać się własnością Skarbu Państwa, np. województwa. Gmina zauważyła, że w takiej sytuacji w odniesieniu do dróg krajowych i wojewódzkich decyzję o zezwoleniu na inwestycję drogową wydaje właściwy wojewoda. Za przejęte pod drogi nieruchomości dotychczasowemu właścicielowi przysługuje odszkodowanie.

Z wniosku wynikało, że wojewoda ustalił na rzecz gminy odszkodowanie za wywłaszczenie. Samorządowcy podkreślili, że w momencie uprawomocnienia się decyzji o wywłaszczeniu grunty składające się na tę nieruchomość nie były objęte miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego. W ewidencji gruntów i budynków figurowały też zarówno jako tereny zabudowane, jak i grunty orne, pastwiska oraz nieużytki.

Gmina tłumaczyła, że przy nabyciu nieruchomości nie miała prawa do odliczenia VAT. Nie były one również w żadnym momencie wykorzystywane do prowadzenia działalności opodatkowanej VAT. Uważała, że przekazanie nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa, np. województwa ,w części obejmującej działki niezabudowane w zamian za odszkodowanie korzysta ze zwolnienia z art. 43 ust. 1 pkt 9 ustawy o VAT.

Tego stanowiska nie potwierdził jednak fiskus. Przypomniał, że przeniesienie z nakazu organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w jego imieniu czy z mocy prawa własności towarów (w tym np. gruntów) w zamian za odszkodowanie podlega opodatkowaniu VAT. W konsekwencji nie miał wątpliwości, że przeniesienie prawa własności opisanych nieruchomości gruntowych w zamian za odszkodowanie stanowi odpłatną dostawę towarów, która nie korzysta jednak ze zwolnienia wynikającego z art. 43 ust. 1 pkt 9 ustawy o VAT.

Czytaj także: NSA: trzeba ustalić czy cel wywłaszczenia został ustalony zasadnie

Powodem odmowy preferencji okazała się decyzja wojewody, na podstawie której zezwolono na realizację inwestycji drogowych, bo ta – zdaniem urzędników – przesądziła o budowlanym charakterze gruntów.

Z taką interpretacją zgodził się najpierw Wojewódzki Sąd Administracyjny w Kielcach. Tak jak fiskus uważał, że wydanie przez wojewodę zezwolenia na inwestycję drogową i przenoszącą własność niezabudowanych nieruchomości gminy skutkowało zmianą ich charakteru i przeznaczenia. Tym samym z chwilą, kiedy decyzja ta stała się ostateczna, całość wywłaszczonych gruntów została przeznaczona pod zabudowę drogi. A dostawa nieruchomości dokonana w formie przejęcia od gminy w zamian za odszkodowanie jako przeznaczonych pod zabudowę nie może korzystać ze zwolnienia z art. 43 ust. 1 pkt 9 ustawy o VAT.