Kto może kandydować na radnego lub wójta

Oczywiście wyjątkiem będzie sytuacja, w której kandydujący na wójta obywatel Grecji czy innego kraju członkowskiego Unii Europejskiej będzie jednocześnie posiadał obywatelstwo polskie. Podwójne obywatelstwo nie zamyka bowiem drogi do piastowania stanowiska organu wykonawczego w gminie.

[srodtytul]Obywatelstwo UE[/srodtytul]

Aby kandydować na radnego, trzeba mieć ukończone 18 lat. Wiek ten należy osiągnąć najpóźniej w dniu, w którym odbywają się wybory (dzień głosowania). Trzeba również być stałym mieszkańcem gminy (powiatu, województwa), w której się kandyduje. Nie jest natomiast bezwzględnie wymagane posiadanie polskiego obywatelstwa.

Jak bowiem wynika z treści art. 7 ust. 1 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=6076A8256E5A0B08CF77A9F2CA7A1E88?id=170645]ordynacji wyborczej do rad gmin[/link] prawo wybieralności (bierne prawo wyborcze) przysługuje osobie mającej prawo wybierania do danej rady. Oczywiście w pierwszej kolejności przysługuje ono obywatelom polskim, którzy ukończyli lat 18 i stale mieszkają na terenie działalności danej rady. Ale nie tylko.

[b]Ustawodawca przyznał bowiem czynne prawa wyborcze także obywatelom Unii Europejskiej niebędącym obywatelami polskimi, którzy osiągnęli wymagany wiek (18 lat) i stale zamieszkują na terenie danej gminy. [/b]

W konsekwencji nieposiadający polskiego obywatelstwa obywatel innego kraju członkowskiego Unii Europejskiej, który stale mieszka na terenie gminy np. Lewandów, może nie tylko głosować w wyborach do rady tej gminy, ale również startować w tych wyborach, no i oczywiście zdobyć mandat radnego.

[b]Brak obywatelstwa polskiego jest natomiast przeszkodą w ubieganiu się o fotel wójta (burmistrza, prezydenta miasta)[/b]. Tutaj ustawodawca nie wprowadził żadnych wyjątków. Odmówił prawa kandydowania wszystkim obcokrajowcom, którzy nie posiadają polskiego paszportu. Także obywatelom innych niż Polska państw członkowskich Unii Europejskiej.

[srodtytul]Przesłanki negatywne[/srodtytul]

Ustawodawca więcej miejsca poświęcił na zamieszczenie w ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw przepisów określających przeszkody w ubieganiu się o mandat radnego czy wójta (przepisy te mają bowiem odpowiednie zastosowanie do kandydatów na to stanowisko).

Pierwszą z wymienionych przeszkód jest karalność. Jak bowiem wynika z treści art. 7 ust. 2 pkt 1 ordynacji wyborczej prawa wybieralności nie mają osoby karane za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego.

Po drugie prawo to nie przysługuje także osobom, wobec których wydano prawomocny wyrok warunkowo umarzający postępowanie karne w sprawie o popełnienie przestępstwa umyślnego ściganego z oskarżenia publicznego.

Wreszcie po trzecie kandydatem na wójta (burmistrza, prezydenta miasta), a także na radnego nie może być również osoba, wobec której wydano prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające fakt, że złożone przez kandydata oświadczenie lustracyjne jest niezgodne z prawdą (por. art. 21a ust. 2 i 2a [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=F4C6FCEFC9E094E5304C1056A54970DF?id=185302]ustawy z 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944 – 1990 oraz o treści tych dokumentów (tekst jedn. DzU z 2007 r. nr 63, poz. 425 ze zm.[/link]).

[srodtytul]Popełnienie przestępstwa[/srodtytul]

Aby stracić możliwość kandydowania w wyborach samorządowych, nie wystarczy popełnić jakiekolwiek przestępstwo. Musi być ono popełnione umyślnie. Oznacza to, że sprawca ma zamiar jego popełnienia, czyli chce go popełnić albo – przewidując możliwość jego popełnienia – na to się godzi (art. 9 ust. 1 kk). Zaznaczyć trzeba, że zbrodnię można popełnić tylko umyślnie.

Przepisy samorządowych ustaw wyborczych do pozbawienia biernego prawa wyborczego wymagają ponadto, aby przestępstwo to było ścigane z oskarżenia publicznego.

Przepisy kodeksu karnego nie zawierają definicji przestępstwa ściganego z oskarżenia publicznego. Przyjmuje się jednak, że są to takie czyny, do których organy ścigania (policja, prokuratura) zobowiązane są po uzyskaniu informacji o podejrzeniu popełnienia przestępstwa niezwłocznie podjąć działania mające na celu wykrycie sprawcy i zebranie dowodów jego winy. Przestępstwa takie mogą być ścigane zarówno z urzędu, jak i na wniosek.

Ponadto, jak wynika z treści przepisów ustawy o bezpośrednim wyborze, popełnienie takiego czynu musi zostać stwierdzone wyrokiem sądowym. Skazującym albo warunkowo umarzającym postępowanie. Do czasu bowiem zapadnięcia takich orzeczeń każdy korzysta z domniemania niewinności. Zakaz kandydowania osoby karanej trwa aż do zatarcia skazania, co może nastąpić wiele lat po otrzymaniu wyroku.

[srodtytul]Ubezwłasnowolnienie[/srodtytul]

Kandydatem na wójta (radnego) może być jedynie taka osoba, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych. Nabywa się ją z chwilą uzyskania pełnoletności, tak bowiem wynika z art. 11 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=86F27ADE2102E1D67842E76D535F1BD1?id=70928]ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (DzU nr 16, poz. 93 ze zm.)[/link].

Osoba pełnoletnia może zostać ubezwłasnowolniona tylko i wyłącznie orzeczeniem sądowym. Jak wynika z art. 16 kc, [b]ubezwłasnowolnienie częściowe można orzec z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii[/b], jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.

Jeżeli z wymienionych w art. 16 przyczyn osoba nie jest w stanie kierować swym postępowaniem, to ubezwłasnowolnienie częściowe może zostać zamienione na całkowite (por. art. 13 § 1 kc).

Ponieważ prawa wyborcze przysługują jedynie osobom posiadającym pełną zdolność do czynności prawnych, to stwierdzić należy, że pozbawione są ich osoby zarówno ubezwłasnowolnione całkowicie, jak i częściowo.

[srodtytul]Pozbawienie praw publicznych[/srodtytul]

Jest to jeden ze środków karnych, jakie wymienia art. 39 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=81E369546D65601E2EBBE9A31673B8B1?id=74999]ustawy z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (DzU nr 88, poz. 553 ze zm.)[/link]. Jego orzeczenie powoduje utratę zarówno biernego, jak i czynnego prawa wyborczego. Jak wyjaśnia art. 40 ust. 1 kk, osoba, wobec której taki środek orzeczono, nie może zostać wybrana do organu władzy publicznej, organu samorządu zawodowego lub gospodarczego.

Osoba taka nie może również głosować w wyborach do wymienionych organów. Pozbawienie praw publicznych oznacza ponadto utratę prawa do udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości oraz do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych i samorządowych. Pozbawienie praw publicznych skutkuje ponadto utratą posiadanych stopni wojskowych (degradacja do stopnia szeregowca), orderów, odznaczeń i tytułów honorowych.

Przepisy kodeksu karnego nie określają sytuacji, w których orzeczenie pozbawienia praw publicznych jest obligatoryjne. Art. 40 § 2 kk stanowi jedynie, że sąd może ten środek orzec w przypadku skazania na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż trzy lata. Dodatkową przesłanką zastosowania tego środka jest skazanie za przestępstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie.

[b]Pozbawienie praw publicznych orzeka się na okres od roku do lat dziesięciu albo od roku do 15 lat[/b].

Środek ten obowiązuje od chwili uprawomocnienia się orzeczenia. Pamiętać jednak należy, że zgodnie z treścią art. 43 § 2 kk okres, na który orzeczono pozbawienie praw publicznych, nie biegnie w czasie odbywania kary pozbawienia wolności, nawet orzeczonej za inne przestępstwo.

[ramka][b]Uwaga[/b]

Do rady gminy nie może kandydować również stale mieszkający w Polsce obywatel innego państwa członkowskiego UE, jeżeli został pozbawiony biernych praw wyborczych zgodnie z przepisami państwa, którego jest obywatelem.[/ramka]

[ramka][b]Kogo obejmuje lustracja[/b]

Jak wynika z treści art. 7 ust. 1 ustawy z 18 października 2006 r., obowiązek złożenia oświadczenia lustracyjnego dotyczy urodzonych przed 1 sierpnia 1972 r. Oświadczenie składa się w chwili wyrażenia zgody na kandydowanie na radnego gminy (powiatu, województwa) oraz na wójta (burmistrza, prezydenta miasta).