Przecinek może zmienić sens decyzji adinistracyjnej

Rz: Mało kto zdaje sobie sprawę z tego, że przecinek może całkowicie zmienić ?sens zdania, a nawet wypaczyć ?np. decyzję administracyjną. Jak to jest z tym przecinkiem?

Radosław Pawelec:

Przecinek jest znakiem znaczeniotwórczym, czyli może rzeczywiście zmienić sens wypowiedzi. Najbardziej znanym przypadkiem tego rodzaju jest historyjka, jak kurier carski wiózł skazańca, a razem z nim depeszę o treści: Powiesić nie można ułaskawić. Zależnie od tego, gdzie postawimy przecinek, historia tego skazańca zmienia się zasadniczo (Powiesić, nie można ułaskawić – Powiesić nie można, ułaskawić).

Oczywiście nie wszystkie przecinki mają aż takie znaczenie. Bardzo często służą segmentacji tekstu, ?tzn. oddzielają kolejne jego części, co znacznie ułatwia percepcję. W języku urzędowym i prawnym teksty się najczęściej segmentuje właśnie przecinkami. Mała znajomość tego ich użycia sprawia, że  często robi się to źle. Nasza interpunkcja obecnie, zwłaszcza jeśli chodzi o użycie przecinka, jest tzw. interpunkcją składniową. Przecinki mają być tam, gdzie decydują o sensie albo ukazują budowę składniową zdania, a wiele osób jest przekonanych, że stawiamy je w miejscu pauzy w mowie. Pauza w mowie jest to cytat z gramatyk jeszcze XIX-wiecznych, bo wtedy interpunkcja była interpunkcją intonacyjną. Zalecano, ?aby stawiać pauzę tam, gdzie jest pauza w mowie, co jest oczywiście nieporozumieniem.

W korespondencji urzędniczej nieodzownie występują zapisy nazwisk, również tych dwuczłonowych, z łącznikiem. Często można się spotkać z zastępowaniem go dłuższą kreską.

Większość ludzi jest przekonana, że mamy jedną kreskę w interpunkcji, tymczasem mamy dwie kreski. Jedna nazywa się łącznik, a dawniej, w XIX w., nazywała się dywiz, druga kreska to półpauza. Łącznik nie ma spacji po lewej i po prawej stronie, a półpauza ma spacje po obu stronach. W tekstach urzędowych i prawnych bardzo często jest używana półpauza tam, gdzie występuje tzw. elipsa orzeczenia albo opuszczone wyrazy. Jeżeli mamy takie zdanie: Pierwszą decyzję podpisuje przewodniczący, a drugą – wiceprzewodniczący, to powinna tu wystąpić półpauza, bo jest opuszczone słowo „podpisuje".

Nazwiska dwuczłonowe najczęściej występują wtedy, gdy kobieta wychodzi za mąż i postanawia wzbogacić swe dotychczasowe nazwisko o nazwisko męża. Powiedzmy, że nazywa się Elżbieta Nowak-Kowalska. W środku, między nazwiskami, jest łącznik, krótka kreska bez spacji.

Użycie lub nie kropki równie często budzi wątpliwości wśród urzędników. Jak wynika z pana obserwacji, w jakich  sytuacjach języka pisanego może być ono szczególnie kłopotliwe?

Kropka jest znakiem, który się pojawia w bardzo wielu sytuacjach. Najczęściej widzę błąd polegający na tym, że ktoś stawia kropkę po tytule. Po tytule nie ma kropki. Bardzo częste są również błędy związane z kropką w skrótach. Mówiąc najprościej, jeżeli ul., to jest skrót słowa ulica, a ob. to jest skrót słowa obywatel, stawiamy po nich kropki. W słowach takich jak doktor albo numer w skrócie nr albo dr jest pierwsza i ostatnia litera całego wyrazu. I wtedy kropki nie ma. Z kolei, kiedy to słowo jest odmienione, np. Praca pod kierunkiem dr. Kowalskiego, wtedy trzeba napisać dr z kropką, dlatego że słowo nie kończy się już na „r", tylko na „a". Wreszcie są takie skróty, przy których nigdy nie ma kropki, także w przypadku odmienienia tego skrótu, np.: punkt, milion i miliard (pkt, mln, mld).

Rzadziej wykorzystywanym znakiem interpunkcyjnym jest średnik. Czy do poprawnego i zrozumiałego użycia średnika wystarczy obiegowa opinia, że jest on mocniejszy od przecinka, ale słabszy od kropki?

Nie, nie wystarczy. Średnik jest stosowany w tej chwili właściwie w dwóch sytuacjach. Pierwsza, bardzo ważna w pismach urzędowych, to rozbudowane wyliczenia. Jeżeli wyliczamy dużo elementów oddzielonych przecinkami, zaczynając wyliczenie od kresek, to na końcu stawiamy średniki. Trzeba pamiętać, że po całym wyliczeniu należy postawić kropkę.