W sądach państwowych wyroki wydawane są przez sędziów, których niezależność i bezstronność ma oparcie w przepisach. Sędziowie nie prowadzą innej działalności zawodowej ani gospodarczej. Tego typu ograniczenia nie dotyczą arbitrów. Jednak aby wydać sprawiedliwy wyrok, powinni zachować obiektywizm wobec sporu ?i stron. Gdy arbitrami są osoby prywatne, aktywne zawodowo, a powoływane przez same strony – przedsiębiorców, weryfikacja ich niezależności i bezstronności nabiera pierwszorzędnego znaczenia. Temu służyć ma badanie konfliktu interesów oraz mechanizm wyłączenia arbitra. Na skutek wyłączenia zmienia się skład trybunału ?– miejsce arbitra wyłączonego zajmuje arbiter zastępczy.
Trzeba ujawnić
Osoba powołana na arbitra powinna niezwłocznie ujawnić okoliczności, które mogłyby wzbudzić wątpliwości co do jej bezstronności lub niezależności. Różnica między niezależnością a bezstronnością polega na tym, że pierwsza cecha oznacza obiektywny i samodzielny stosunek arbitra do sprawy i do współarbitrów, ?a druga – obiektywny stosunek do stron sporu.
Chodzi o to, aby strony i współarbitrzy mieli możliwość reakcji, jeśli powiązania arbitra ze sprawą istnieją i wzbudzą wątpliwości. Natomiast samo ujawnienie danej okoliczności nie jest równoznaczne ze spełnieniem przesłanek wyłączenia arbitra. Obowiązek ujawnienia trwa przez cały okres pełnienia funkcji.
Konflikt interesów
Osoba, która otrzymała nominację na arbitra, powinna od razu przeprowadzić badanie konfliktu interesów, to znaczy prześledzić dotychczasową aktywność zawodową ?i arbitrażową pod kątem relacji ze stronami sporu lub powiązań ze sprawą, a także ?z pozostałymi nominowanymi. W zasadzie przyjęcie funkcji jest równoznaczne z deklaracją niezależności i bezstronności. Po przyjęciu funkcji arbiter zobowiązany jest do ujawnienia stronom wszystkich okoliczności, które mogłyby wzbudzić wątpliwości co do jego bezstronności lub niezależności (nawet jeśli on sam tego w ten sposób nie ocenia). W wielu stałych sądach polubownych arbitrzy podpisują oświadczenia o niezależności i bezstronności, w których jest miejsce na wpisanie wszelkich tego typu okoliczności.
W badaniu konfliktu interesów pomocne są m.in. wytyczne IBA (International Bar Association Guidelines on Conflicts of Interest in International Arbitration), w których znalazły się okoliczności niewymagające ujawnienia (lista zielona), okoliczności wymagające ujawnienia (lista pomarańczowa) oraz okoliczności, które powinny skutkować wyłączeniem (lista czerwona).
