Od 2014 r. groźni przestępcy nie zaczną masowo wychodzić na wolność

W 2014 r. najgroźniejsi przestępcy skazani przed laty na karę śmierci zaczną opuszczać więzienia. Ministerstwo przygotowało projekt ustawy, dzięki któremu mają oni trafiać do zakładów zamkniętych, ale do dziś nie został uchwalony. Co będzie z seryjnymi mordercami?

Michał Królikowski:

To nie jest tak, że od początku 2014 r. groźni przestępcy masowo zaczną wychodzić na wolność. Robią to już dziś, choć oczywiście nie ci, którzy byli skazani na karę śmierci, zamienioną przez ustawę amnestyjną na 25 lat pozbawienia wolności.

Dziś, poza wyjątkami, nie jest możliwe orzeczenie wobec skazanego za przestępstwo zastosowanie tzw. środka zabezpieczającego w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym. Pobyt ten orzeka się wobec tych, których skazać nie możemy, a mianowicie osób niepoczytalnych. W noweli kodeksu karnego, nad którą pracujemy, przewidujemy możliwość orzekania kary i następnie zakładu zamkniętego wobec sprawców najbardziej poważnych przestępstw, którzy dokonują ich w wyniku zaburzeń osobowości. Dziś osoby te określamy jako sprawców z ograniczoną poczytalnością, co jest powodem do orzekania kar łagodniejszych niż surowszych – skoro nie mogli w pełni pokierować swoim postępowaniem. Pamiętam sprawę dyrektora domu dziecka, któremu za 16 czynów pedofilskich wymierzono karę sześciu lat pozbawienia wolności dlatego, że wykazywał on zaburzenia preferencji seksualnych.

Nawet wybitni eksperci twierdzą, że ministerialne propozycje są niezgodne z konstytucją.

Jeśli ktoś tak twierdzi, to dopuszcza się nadużycia. Standard wyznaczony przez Europejski Trybunał Praw Człowieka pozwala na umieszczenie osób niebezpiecznych w zakładzie psychiatrycznym po spełnieniu kilku warunków. Taka osoba musi mieć obiektywnie stwierdzone zaburzenia osobowości, ich natężenie musi się wiązać z realnym i wysokim ryzykiem popełnienia przez nią poważnych przestępstw w przyszłości. Internacja zaś musi być oderwana od popełnionego wcześniej czynu. Inaczej będzie to powtórne skazanie za ten sam czyn. Innymi słowy możliwa jest izolacja ze względu na niebezpieczeństwo sprawcy, a nie popełniony czyn. Musi ona jednak mieć charakter terapeutyczny i w praktyce istotnie różnić się od wykonywania kary pozbawienia wolności.

W tym wypadku ryzyko niekonstytucyjności nie może być wyeliminowane. Cała rzecz sprowadza się do jego minimalizacji. Nie wyobrażam sobie, bym miał przyjąć na siebie odpowiedzialność za brak rozwiązania tego problemu tylko dlatego, że nasze działania sparaliżuje obawa przed niekonstytucyjnością.

Bardzo duża grupa obywateli będzie mogła być jednak potencjalnie umieszczona w zakładzie zamkniętym. Niektórzy mówią o powrocie sowieckich psychuszek.

Projekt przewiduje przesłanki wyboru takich osób zbudowane na kształt odwróconego trójkąta. Badanie stanu niebezpie- czeństwa będzie mogło dotyczyć tylko skazanych na bezwzględną karę pozbawienia wolności i odbywających ją w systemie terapeutyczno-leczniczym albo przebywających na oddziałach dla sprawców niebezpiecznych, a zatem bez bezpośredniego związku z czynem. Ta grupa liczy nie więcej niż 3 tys. osób. W dodatku jednostki te muszą wykazywać poważne zaburzenia osobowości, które rodzą niebezpieczeństwo istotnego braku kontroli własnego postępowania przez nie w przyszłości.

I w końcu – musi zaistnieć realne, duże ryzyko popełnienia przez te osoby w przyszłości przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu, wolności seksualnej lub rozwojowi psychoseksualnemu małoletnich, zagrożonego karą pozbawienia wolności przekraczającą dziesięć lat. Ta grupa przestępstw jest stosunkowo mała.

Procedura wyboru osób kwalifikowanych do umieszczenia w Krajowym Ośrodku Terapii Zaburzeń Osobowości obejmie głównie seryjnych morderców i pedofilów. Bez niej po odbyciu kary wrócą oni na wolność. Jeżeli ktoś porównuje to do sowieckich psychuszek czy też składa poprawki zmierzające do izolacji leczniczej ze względu na popełniony czyn, a nie ze względu na ryzyko popełnienia czynu w związku z zaburzeniami osobowości – to albo wykazuje się skrajną niekompetencją, albo popada w głębokie nieporozumienie.