Przesłuchanie tylko z obrońcą. Dyrektywa UE przemodeluje polską procedurę karną

Przedstawiony właśnie rządowy projekt nowelizacji kodeksu karnego i procedury karnej z jednej strony ma odwrócić powszechnie krytykowane przez środowisko karnistów zmiany, a z drugiej – implementować unijne dyrektywy o zapewnieniu dostępu do obrońcy. Z tego względu przewiduje m.in. zmianę definicji podejrzanego, którym w myśl obecnych przepisów staje się osoba dopiero po postawienia zarzutów (i formalnie od tego momentu, zgodnie z konstytucją, ma zagwarantowane prawo do obrony). Zmiana definicji (w art. 71 § 1 k.p.k.), zgodnie z którą za podejrzanego będzie uważać się osobę, co do której zebrane dowody dostatecznie uzasadniają podejrzenie popełnienia przez nią przestępstwa i wobec której podjęto czynność procesową ukierunkowaną na jej ściganie, pozwoli na objęcie takiej osoby prawem do uzyskania pomocy adwokata już od pierwszego przesłuchania.

Czytaj więcej

Prawo karne

Kodeks karny nadal z piętnem Ziobry

Ministerstwo Sprawiedliwości zmieniło projekt komisji kodyfikacyjnej. Nie chce usuwać części zmia...

Przesłuchanie podejrzanego z udziałem obrońcy 

Z kolei nowe, rozbudowane brzmienie projektowanego art. 301 k.p.k, przewiduje, że przesłuchanie podejrzanego odbywa się – na jego żądanie – z udziałem ustanowionego obrońcy (§ 1). Dopiero gdy oświadczy on, że rezygnuje z tego prawa, można będzie niezwłocznie przystąpić do przesłuchania (§ 2). Jeśli podejrzany oświadczy, że chce skorzystać z tego prawa, umożliwia mu się ustanowienie obrońcy, odraczając przesłuchanie do momentu stawiennictwa adwokata lub radcy prawnego (które powinno nastąpić w ciągu trzech godzin, chyba że prokurator zezwoli na dłuższy okres; § 3).

Tylko w wyjątkowych wypadkach – jeżeli jest to konieczne ze względu na zagrożenie dla życia, zdrowia lub wolności osoby lub z uwagi na ważny interes postępowania – można będzie przystąpić do pierwszego przesłuchania podejrzanego, nawet jeżeli oświadczy, że chce skorzystać z pomocy obrońcy. Co więcej, w projekcie przewidziano zakaz wykorzystania protokołów wyjaśnień uzyskanych z naruszeniem art. 301 § 1–9 k.p.k. i 301a k.p.k. Ma to być dopuszczalne jedynie wówczas, gdy oskarżony o to wniesie.

– Wyjaśnienia uzyskane z naruszeniem (…) gwarancji prawa podejrzanego do pomocy obrońcy nie będą mogły zostać wykorzystane (zarówno w zakresie dowodzenia winy, jak i co do innych decyzji procesowych, np. o stosowaniu środków zapobiegawczych) w sytuacji, gdyby było to niekorzystne dla oskarżonego – czytamy w uzasadnieniu projektu.

Czytaj więcej

Prawo karne

Wciąż za dużo długich aresztów. Nadużywamy tymczasowego aresztowania

Liczba aresztów trwających ponad 12 miesięcy jest większa niż rok temu. Receptą na nadużywanie pr...

Zatrute owoce dzielą. Czy będzie zakaz dowodów uzyskanych za pomocą czynu zabronionego?

Jak zwykle dyskusję wywołuje przywrócenie zakazu wykorzystywania tzw. owoców zatrutego drzewa, czyli dowodów uzyskiwanych za pomocą czynu zabronionego. Pomysł chwali Helsińska Fundacja Praw Człowieka, ale już nie śledczy.

– Trudno mi pozytywnie odnieść się do propozycji tak ukształtowanego zakazu, jaki krótkotrwale obowiązywał od 2015 r. Znów mamy wahnięcie od jednej ściany, przy której znajdujemy się w obecnym stanie prawnym obowiązującym od 2016 r., w którym zakaz ten jest minimalny, do ściany przeciwnej. Brakuje wyważenia wartości, znalezienia balansu między prawidłowością procedur a dążeniem do odkrycia prawdy o badanym zdarzeniu – mówi dr Michał Gabriel-Węglowski, prokurator Prokuratury Regionalnej w Gdańsku. Jak zauważa, propozycja nie wskazuje, kto i w jaki sposób ma decydować, czy dowód uzyskano poprzez czyn zabroniony.

– Co ważniejsze jednak, dla każdego prawnika oczywistym jest, że czym innym jest czyn zabroniony, a czym innym przestępstwo. Od stwierdzenia tego pierwszego daleko jeszcze do wykazania, że w konkretnym wypadku doszło do tego drugiego – wskazuje prokurator. Podaje przykład, gdy funkcjonariusz organu procesowego, a nawet prokurator popełnia w trakcie przesłuchania lub oględzin poważny błąd proceduralny. Formalnie będzie to czyn zabroniony, funkcjonariusz nie dopełnia swojego obowiązku służbowego – wykonania tej czynności prawidłowo. – Przeważnie jednak nie będzie to miało żadnego związku z popełnieniem przestępstwa, szczególnie umyślnym. Taka czynność i jej wynik będą jednak podlegały odrzuceniu zgodnie z proponowanym brzmieniem art.168 k.p.k., nawet jeśli jej efekt odkrywa prawdę – mówi prokurator, dla którego taki skutek jest nie do zaakceptowania.

– Rozsądny kompromis między tzw. sprawiedliwością proceduralną a ustalaniem prawdy winien opierać się na odrzuceniu z mocy prawa tylko tych dowodów, które zostały przez organ procesowy pozyskane umyślnie, celowo z naruszeniem przepisów. W pozostałym zakresie wszelkie dowody powinny być oceniane swobodnie przez sąd co do ich wiarygodności – postuluje dr Gabriel-Węglowski.

Czytaj więcej

Prawo karne

Kary mają być proporcjonalne i adekwatne do stopnia winy

Członkowie komisji kodyfikacyjnej proponują złagodzenie kar zaostrzonych w okresie, gdy ministrem...

14-latkowie wciąż poniosą odpowiedzialność karną. „Ministerstwo postanowiło wziąć nieletnich jako zakładników”

MS nie zdecydowało się natomiast na uchylenie (co postulowała Komisja Kodyfikacyjna Prawa Karnego) przepisu pozwalającego na pociągniecie do odpowiedzialności karnej dzieci w wieku od 14 do 15 lat (art. 10 § 2a k.k). Informacja o rezygnacji z uchylenia tej regulacji wprawiła w osłupienie dr. Pawła Kobesa z Zakładu Prawa i Polityki Penitencjarnej Uniwersytetu Warszawskiego. – Ministerstwo postanowiło wziąć nieletnich jako zakładników w bieżącej polityce gromadzenia elektoratu. Warto, żeby przeczytali sobie rozwiązania w kodeksie karnym Makarewicza albo Beccarii, który powiedział, żeby dzieci nie traktować jak małych dorosłych. A tak właśnie robimy. To krok wstecz o 200 lat – nie kryje irytacji dr Kobes, który dodaje, że każda opozycja krytykuje zaostrzenie prawa, ale po fakcie, gdy jest już w rządzie, determinacja do złagodzenia przepisów natychmiast znika.

– Ta hipokryzja wynika z tego, że władza jest zakładnikiem społeczeństwa, a to jest ciągle bardzo punitywne nastawione. Przecież MS doskonale zdaje sobie sprawę, że niczego tym przepisem nie osiągnie i skazuje tych ludzi na demoralizację, odbierając im realne szanse na funkcjonowanie w zdrowym społeczeństwie. Skoro projektodawca ma świadomość, z jakimi problemami boryka się Służba Więzienna, to doskonale wie, w jakie kłopoty pcha tych nieletnich. Bo jeśli system jest niewydolny, to czego można oczekiwać? To sprzeczne z dokonaniami nauki: pedagogiki, socjologii, penologii, kryminologii, psychologii. Podejście ministerstwa jest antynaukowe – punktuje kryminolog.

Jego zdaniem w tej sytuacji środowisko prawników karnistów i niezależnych naukowców powinno wziąć na swoje barki obowiązek kształtowania świadomości opinii publicznej w kierunku rezygnacji z typowo penalnego podejścia. – Wtedy dopiero politycy będą mieli rozwiązane ręce. I w innym przypadku będą patrzyli tylko na słupki popularności – tłumaczy ekspert.

Czytaj więcej

Prawnicy

Rok po wyborach. Prokuratura – nie ma rozdziału, jest podział

Zamiast rozdzielenia funkcji prokuratora generalnego i ministra sprawiedliwości mamy podział traw...

Są też plusy, w tym rezygnacja z negatywnej prewencji generalnej

Zdaniem dr. Konrada Lipińskiego z Uniwersytetu Wrocławskiego projekt, pomimo niedosytu, spełnia zadania „odwrócenia” zmian o populistycznym i niekonstytucyjnym charakterze. – Pozytywnie ocenić trzeba przede wszystkim te propozycje, które usuwają mechanizmy „wiążące ręce” sądowi, np. związania sądu decyzją prokuratora co do nadzwyczajnego złagodzenia kary czy obligatoryjnego nadzwyczajnego obostrzenia kary w przypadku czynu ciągłego – wskazuje ekspert.

Docenia też rezygnację z negatywnej prewencji generalnej, którą wprowadzono ustawą z 7 lipca 2022 r. i próbowano – moim zdaniem nieskutecznie – uczynić ogólną dyrektywą wymiaru kary. – Zobowiązywanie sądu do wymierzania kary w taki sposób, aby odstraszać społeczeństwo od popełniania przestępstw i w ten sposób wymuszać posłuszeństwo, jest nie do pogodzenia ze standardami demokratycznego państwa prawnego. Zaskakiwać może jednak, że postanowiono pozostawić niektóre ze zmian wprowadzonych w poprzednich latach. Dotyczy to choćby tzw. recydywy sensualnej (art. 64a k.k.) czy warunkowego zwolnienia sprawcy, wobec którego orzeczono dożywotnie pozbawienie wolności, najwcześniej po odbyciu 30 lat kary (art. 78 § 3 k.k.) – wylicza ekspert.