Państwo nie zawsze udzieli pomocy

Wynika to jednoznacznie z wyroku Sądu Najwyższego z 13 kwietnia 2007 r. SN stwierdził w nim, że nie dają podstawy do występowania z takimi żądaniami art. 67 konstytucji ani art. 12 ust. 2 i 3 Europejskiej karty społecznej (EKS) z 1961 r.

Wyrok SN kończy sprawę, jaką przeciwko Skarbowi Państwa -ministrowi zdrowia oraz ministrowi pracy i polityki społecznej wytoczył Józef G. Domagał się 500 tys. zł z odsetkami, zarzucając łamanie praw człowieka, art. 2 i art. 67 konstytucji, a także ustawy o pomocy społecznej. Miała to być rekompensata za pozbawienie go emerytury, renty i zasiłku dla bezrobotnych, których nie może otrzymać, choć pracował 35 lat i opłacał składki na ubezpieczenie społeczne. Po 18-miesięcznej przerwie w zatrudnieniu stracił też zasiłek dla bezrobotnych.

Mężczyzna choruje na artretyzm, gościec stawowy, gościec mięśniowy. Leczy się także z powodu zwyrodnienia stawów i kręgosłupa. Mieszka z małoletnim synem i konkubiną. Ich miesięczne dochody to: zasiłek rodzinny na syna 42 zł, alimenty na syna 450 zł i renta konkubiny 613,11 zł.

Sąd I instancji oddalił to żądanie, a sąd II instancji zaakceptował jego werdykt.

Józef K. przegrał także przed SN. Wszystkie sądy uznały, że art. 2 i art. 67 konstytucji nie dają samodzielnej podstawy do domagania się w sądzie świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Art. 2 jest ogólną deklaracją polityczną - stwierdza SN. Nie kreuje uprawnień obywateli ani obowiązku państwa wydania określonych ustaw, tym bardziej przyznających roszczenia finansowe. Art.67 konstytucji natomiast przyznaje ustawodawcy, co wielokrotnie potwierdzał TK, znaczną swobodę w określaniu przesłanek i udziału ubezpieczonych w zabezpieczeniu społecznym.

Ani art. 67 konstytucji, ani żaden inny nie wymaga - czytamy w uzasadnieniu wyroku SN - by każdy obywatel niezdolny do pracy z powodu choroby lub wieku miał prawo do emerytury lub renty, a każdy pozostający bez pracy nie ze swej woli - prawo do zasiłku. Żaden przepis nie zobowiązuje do wydania aktu prawnego, który gwarantowałby świadczenia z zabezpieczenia społecznego w wysokości zapewniającej zaspokojenie niezbędnych potrzeb. O tym decyduje swobodnie ustawodawca.

SN nie znalazł też podstaw, by obciążyć Skarb Państwa odpowiedzialnością odszkodowawczą na podstawie art. 417kodeksu cywilnego za niewłaściwe wprowadzenie do systemu prawnego norm prawa międzynarodowego, w tym art. 12 ust. 2 i 3 Europejskiej karty społecznej z 1961 r. Nakazuje on utrzymywanie systemu zabezpieczenia społecznego na poziomie niezbędnym do ratyfikowania konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy.

SN zaznaczył, że Komitet Praw Społecznych Rady Europy, powołany do orzekania o zgodności przepisów państw członkowskich z postanowieniami EKS, nie stwierdził, że w polskim systemie znajdują się przepisy sprzeczne z art.12 ust. 2 i 3 EKS.

Nie można też, zdaniem SN, mówić o naruszeniu art. 30 zrewidowanej EKS, dotyczącego ochrony przed ubóstwem i marginalizacją społeczną, choćby z tego powodu, że Polska go nie ratyfikowała. Przepis ten zobowiązuje m.in. do działań zapewniających rodzinom zagrożonym marginalizacją i ubóstwem zwłaszcza zatrudnienia, mieszkań, szkolenia, pomocy społecznej i medycznej.

SN odniósł się też do zawartego w kasacji zarzutu naruszenia art. 5 §1 kodeksu postępowania cywilnego, który zobowiązuje sąd do udzielania stronom występującym bez adwokata czy radcy prawnego wskazówek co do czynności procesowych.

SN zaznaczył, że po nowelizacji tego przepisu sąd nie ma bezwzględnego obowiązku udzielania pouczeń. Nie musi też informować o możliwościach i podstawach prawnych roszczenia ani pouczać o bezpodstawności zgłoszonych roszczeń i możliwości skutecznego występowania z innymi żądaniami (sygn. I CSK488/06).