Funkcją kar umownych jest naprawienie wyrządzonej szkody, która najczęściej wynika z nienależytego wykonania umowy, czyli niewłaściwego wykonania usługi lub dostawy towaru, a także w przypadku zerwania umowy >patrz ramka.
Te proste zdawałoby się uregulowania powodują sporo wątpliwości w związku z przepisami ustawy o VAT, a ocena tego czy kara umowna podlega, czy nie mieści się w zakresie opodatkowania tym podatkiem, sprawia równie dużo problemów podatnikom, co i organom podatkowym oraz sądom.
Czynności opodatkowane
Teoretycznie, jeżeli kara umowna ma charakter świadczenia, któremu nie towarzyszy żadne świadczenie zwrotne (wzajemne), to stanowi ona czynność, która nie mieści się w katalogu czynności opodatkowanych VAT (art. 5 ustawy o VAT). Można zatem przyjąć, że co do zasady kary umowne nie podlegają VAT. W praktyce nie zawsze jest to jednak takie proste i każda umowa zawierająca postanowienia o karach umownych wymaga odrębnego zinterpretowania z punktu widzenia przepisów o VAT.
Dobrym przykładem są tu np. kary umowne wypłacane z tytułu zerwania umowy najmu. Organy podatkowe przyjmują, że wynagrodzenie otrzymywane przez wynajmującego za wcześniejsze rozwiązanie umowy nie jest zadośćuczynieniem, lecz formą wynagrodzenia za jego działanie, tj. za wyrażenie zgody na odstąpienie od umowy. Dlatego, jako odpłatne świadczenie usług podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług (tak np. uznała Izba Skarbowa w Warszawie w interpretacji z 3 grudnia 2015 r., IBPP1/4512-750/15/MS). Innymi słowy, zgodę na odstąpienie od umowy, za którą wynajmujący otrzymuje określoną kwotę pieniężną, organy podatkowe traktują jako świadczenie wzajemne. W podobnej sprawie sąd administracyjny również uznał, że taka wypłata podlega VAT, chociaż z innego powodu. Sąd przyjął mianowicie, że chociaż zasadniczo odszkodowanie nie podlega opodatkowaniu VAT, to jednak gdy brak jest powiązania między odszkodowaniem a szkodą powstałą w wyniku wcześniejszego rozwiązania umowy, podatek należy zapłacić (zob. np. wyrok WSA w Warszawie z 15 lutego 2013 r., III SA/Wa 1882/12). Jeżeli zatem wypłacie kary umownej nie towarzyszy po stronie otrzymującego ją wyraźnie określona szkoda, to wypłacona kwota podlega VAT. Jeśli natomiast szkoda występuje, to VAT nie trzeba płacić. W takim przypadku kara nie ma charakteru wynagrodzenia (brak świadczenia wzajemnego), a jedynie odszkodowawczy.
Uwaga! Kara umowna pełniąca funkcję rekompensacyjną za poniesione straty nie mieści się w katalogu czynności podlegających opodatkowaniu VAT.