Nabywca weksla nie może działać świadomie na szkodę dłużnika

Sąd Najwyższy w wyroku z 10 marca 2011 (V CSK 298/10)

potwierdził, że stosownie do art. 5

kodeksu cywilnego

czynienie użytku ze swego prawa, który byłby sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Nieudana współpraca

Wskazany wyrok kończy ostatecznie przegraną Leszka H., nabywcy weksla przez indos, sprawę wytoczoną przeciwko wystawcy tego weksla Zakładom Metalowym Promot sp. z o.o.

Początek dała jej umowa o współpracy w zakresie dostawy wyrobów hutniczych zawarta w grudniu 2004 między dwoma przedsiębiorcami: spółkami z o.o. Armco Recycling jako dostawcą i Promotem jako odbiorcą. W umowie zastrzeżono m.in., że w razie niezapłacenia faktury w terminie Armco należą się odsetki umowne w wysokości 1/2 proc. za każdy dzień zwłoki oraz że reklamacja dostarczonego towaru z powodu wad nie zwalnia kupującego od zapłaty faktury w terminie.

Jako zabezpieczenie wierzytelności dostawcy Promot wystawił weksel gwarancyjny in blanco, poręczony przez Przemysława K. i Piotra L. Dołączona deklaracja wekslowa zawierała standardową formułę upoważniającą do wypełnienia weksla.

Współpraca nie układała się dobrze. Reklamacje były bardzo częste, głównie z powodu braku przewidzianych w umowie atestów na stal potwierdzających jej jakość i zgodność z normami. Powodowało to przestoje w produkcji Promotu.

W czerwcu 2005 umowa o współpracy została rozwiązana, a wszystkie faktury Armco zapłacone. W sierpniu 2005 Promot żądał – bezskutecznie – zwrotu weksla.

Nabywca działał świadomie na szkodę

W lipcu 2006 Armco poinformowała swego byłego kontrahenta o wypełnieniu weksla na ponad 251 tys. zł i wezwała Promot do jego wykupienia. Na ową kwotę miały się składać przede wszystkim umowne odsetki za zwłokę w zapłacie faktur wyliczone przez Armco na ponad 200 tys. zł.

W listopadzie 2006 Armco zawarła z Leszkiem H. umowę cesji wierzytelności wobec Promotu (art. 506 – 518 k.c.). W grudniu 2006 reprezentanci Promotu poinformowali Leszka H., że Armco nie ma wobec tej firmy żadnych wierzytelności i że umowa cesji została przez Armco anulowana. Mimo to 14 grudnia 2006 Leszek H. nabył od Armco przez indos prawa ze wspomnianego weksla, a potem wystąpił przeciwko Promotowi, na jego podstawie, o zasądzenie 251 tys. zł.

Sąd I instancji wydał nakaz zapłaty, uwzględniając to żądanie, ale po rozpoznaniu sprawy wskutek wniesionych przez Promot zarzutów od nakazu uchylił go i powództwo Leszka H. oddalił. Sąd II instancji zaakceptował ten wyrok.

Zadecydowało o tym zastosowanie art. 17 prawa wekslowego, który dopuszcza powoływanie się przez dłużnika wobec posiadacza weksla, który nabył go przez indos, na zarzuty oparte na stosunkach osobistych z wystawcą lub posiadaczami poprzednimi, gdy posiadacz, nabywając weksel, działał świadomie na jego szkodę.

W ocenie sądów tak właśnie było w tej sprawie. Leszek H. był informowany, że Promot nie ma długu wobec Armco. Jego działań nie sposób zakwalifikować inaczej niż jako próby wyegzekwowania kwoty, która się nie należy, a więc jako świadomego działania na szkodę dłużnika wekslowego.

Promot mógł się bronić

Dlatego Promot mógł bronić się w tej sprawie wszystkimi zarzutami, które mógłby zgłosić przeciwko Armco. Takim zarzutem było naruszenie przez tę firmę wskutek żądania umownych odsetek za zwłokę zasad współżycia społecznego (art. 5 i art. 345 k.c.).

W ocenie sądu przepisy te wykluczają możliwość żądania odsetek umownych za zwłokę w zapłacie, jeśli przyczyną wstrzymania się z nią jest dostarczenie wadliwego towaru.

Sąd Najwyższy zaakceptował ten wyrok. Skarga kasacyjna Leszka H. została oddalona. – Sąd prawidłowo zastosował w tej sprawie art. 17 prawa wekslowego – stwierdził sędzia Zbigniew Kwaśniewski. Dla jego zastosowania nie wystarczy, by posiadacz weksla wiedział o zarzutach opartych na stosunkach osobistych z wystawcą. Musi on mieć też świadomość, że działa na szkodę dłużnika.

Obie te przesłanki zostały w tej sprawie spełnione – zaznaczył sędzia. Powód zmierzał do wyegzekwowania kwoty, której dłużnik nie był obowiązany świadczyć. Prowadzono z nim rozmowy, wiedział o anulowaniu umowy cesji.

Nabycie weksla przez indos miało służyć uwolnieniu się od zarzutów, jakie mógłby zgłosić pozwany (Promot), stosownie do art. 513 k.c., w razie cesji spornej wierzytelności.

Liczą się dobre obyczaje kupieckie

Skoro przesłanki z art. 17 prawa wekslowego zostały spełnione, Promot mógł podnosić wobec nabywcy weksla wszystkie zarzuty, jakie przysługiwałyby mu przeciwko Armco. Na zasadzie tego przepisu mógł powołać się na art. 5 k.c. Istota tego przepisu polega na tym, że ma on zastosowanie, gdy realizuje się prawo podmiotowe rzeczywiście istniejące.

Także bowiem dochodzenie roszczenia wynikającego, jak w tej sprawie, z umowy może być sprzeczne z zasadami współżycia społecznego – tłumaczył sędzia.

Mimo oczywistej treści umowy, że złożenie reklamacji nie zwalnia od zapłaty faktury, żądanie odsetek, gdy opóźnienia w zapłacie były skutkiem wadliwych dostaw i reklamacji, trzeba uznać za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego: z dobrymi obyczajami kupieckimi i obowiązkiem lojalności.

Obrona dłużnika

Zasadniczo w myśl art. 17 prawa wekslowego wystawca weksla nie może wobec posiadacza weksla, który nabył go przez indos, zasłaniać się zarzutami opartymi na stosunkach osobistych z wystawcą lub posiadaczami poprzednimi. Unormowanie to ma na celu ułatwienie obiegu weksla jako papieru wartościowego i ochronę nabywcy weksla. Dotyczy to jednak tylko nabywców rzetelnych.

W myśl tego samego przepisu dłużnik może się bronić także tymi zarzutami, jeśli posiadacz weksla, nabywając go, działał świadomie na szkodę dłużnika.

Zobacz więcej w serwisie:

Firma

»

Dłużnicy

»

Zabezpieczenie roszczeń

»

Weksle