Arrasy i abakany na Wawelu. A także inne współczesne dzieła w królewskich komnatach

Na trzy miesiące największa, reprezentacyjna sala krakowskiego zamku, w której niegdyś odbywały się posiedzenia senatu, ceremonie państwowe i widowiska podczas królewskich uroczystości weselnych, m.in. Zygmunta I Starego i Bony, radykalnie zmieniła wygląd. Obecnie oglądamy w niej tylko monumentalne tkaniny historyczne i współczesne. Jeden z największych arrasów „Bóg błogosławi rodzinę Noego”, zamówionych przez Zygmunta Augusta w brukselskich warsztatach, zajmuje całą ścianę. Mniejsze arrasy z kolekcji królewskiej przedstawiają dziko żyjące zwierzęta i ptaki na tle krajobrazów. To „Dwa lamparty” i „Jastrząb zadziobujący kuropatwę”.

Abakanowicz i arrasy – kosmiczne energie

Pośrodku pustej Sali Senatorskiej stoją trójwymiarowe, wysokie na 3 metry, abakany, stworzone przez Magdalenę Abakanowicz w latach 60. i 70. Imponujące przestrzenne tkaniny w kolorach ziemi – żółci, brązów, czerwieni, czerni – przyciągają wewnętrzną energią i rzeźbiarskimi, choć miękkimi abstrakcyjno-organicznymi formami. W jednym z nich „Queen. Orange with Black” przeważa płomienna czerwień, korespondująca z kolorem szaty Noego na pobliskim arrasie. A klin z czarnej materii wydaje się go rozcinać, sugerując niepokojące wnętrze.

Abakany rozświetlają półmrok wnętrza i zachęcają do interakcji. Prowokują, by oglądać je w ruchu – zewnątrz i wewnątrz, ale też tworzą strefę kontemplacji, skłaniającą do spojrzenia zarazem w głąb siebie.

Ekspozycję „Abakanowicz. Bez reguł. Arrasy i abakany na Wawelu” dopełniają dwie inne serie prac artystki, które mimo już widocznych nowatorskich cech, pozostawały bliższe płaskim, choć już reliefowym gobelinom. Jedną ścianę zajmują tkaniny w jasnych barwach, które zwróciły uwagę na artystkę na Międzynarodowym Biennale Tkaniny w Lozannie w 1962 r., dając początek jej światowym sukcesom. A naprzeciw nich rozwieszono czarne reliefowe tkaniny, zdające się skrywać jakąś tajemnicę. Kojarzą się one nie tylko z żałobą, ale także z kosmiczną energią lub absolutem.

Wystawione prace Abakanowicz pochodzą z Galerii Starmach oraz Fundacji Marty Magdaleny Abakanowicz i Jana Kosmowskiego. Abakany prezentowane były na Biennale w São Paulo, gdzie artystkę nagrodzono złotym medalem.

Abakanowicz  bez reguł

Warto przypomnieć, że wiosną i latem Wawel prezentował w Ogrodach Królewskich plenerowe rzeźby Magdaleny Abakanowicz – monumentalne figury z brązu i drapieżne aluminiowe ptaki. Poprzedni, jak i obecny pokaz, ma wspólny tytuł: „Abakanowicz. Bez reguł”, bo oba łamią artystyczne i wystawiennicze standardy.

Czytaj więcej

Rzeźba

Rzeźby Abakanowicz wkroczyły na Wawel. Jej drapieżne ptaki nurkują wśród drzew

Wystawa rzeźb Magdaleny Abakanowicz w Ogrodach Królewskich na Wawelu pozwala spojrzeć na twórczoś...

Kuratorka Natalia Koziara-Ochęduszko ujawnia, że pomysł zestawienia abakanów i arrasów na Wawelu twórcom wystawy podsunęła historia: w latach 60. XX wieku, gdy Abakanowicz odkrywała nowe rewolucyjne formy w sztuce tkaniny, arrasy powróciły na Wawel z Kanady po wojennej tułaczce. To wydarzenie mogło być impulsem też dla Abakanowicz do podjęcia dialogu między dawnym a współczesnym rozumieniem tkaniny. Sama artystka mówiła przecież, że jej tkaniny są współczesnymi arrasami.

Jak zaznacza kuratorka: – Abakany i arrasy, choć dzieli je pięć wieków, łączy jedna idea tkania – nie tylko jako techniki, lecz także jako metafory życia, tworzenia i pamięci.

Natomiast kuratorka Bogumiła Wiśniewska dodaje, że arrasy podobnie jak wielkoformatowe abakany są reprezentacją otaczającego nas świata dawniej i dziś. – Mówią o człowieku i jego kondycji, wchodzą w dialog z odbiorcą, prowokują do myślenia. Zwiedzający odnajdą tu komentarze do rzeczywistości, w której powstały. Abakany są obrazem naszego współczesnego światopoglądu, naszego podejścia do życia, niepokoju, który w głębi każdej istoty ludzkiej gdzieś tkwi.

Wawel i  stała współczesna kolekcja

Na abakanach nie kończy się współczesny wątek w najnowszych pokazach Zamku Królewskiego na Wawelu. Równolegle trwa wystawa „A może coś innego? Współczesność na Wawelu”, odkrywająca przed publicznością niezwykłą kolekcję stałą sztuki XX i XXI wieku.

Na wystawie „A może coś innego? Współczesność na Wawelu”. Z prawej obraz Marcina Maciejowskiego, z lewej Edwarda Dwurnika.

Foto: Materiały prasowe/Zamek Królewski na Wawelu

Wystawa współgra z dzisiejszą strategią Zamku Królewskiego pod dyrekcją prof. Andrzeja Betleja - wyjścia poza kanon historycznej narracji o Wawelu i wprowadzenia w tę zabytkową przestrzeń dialogu ze współczesną sztuką i życiem.

– Wawelska kolekcja sztuki współczesnej jest niemal nieznana – zarówno specjalistom, jak i szerokiej publiczności – a jej prezentacja staje się pretekstem do postawienia pytania: czy współczesna sztuka powinna znaleźć stałe miejsce w królewskiej rezydencji, której największym skarbem jest przeszłość? – tłumaczy prof. Andrzej Betlej.

Zwiedzających ekspozycja zaskakuje tym bardziej, że uzmysłowia, iż początki współczesnej kolekcji na Wawelu sięgają lat 70. i 80. XX wieku (był to wówczas efekt współpracy z krakowskim oddziałem ZPAP, zaczynając od wystawy „Wawel w twórczości malarzy współczesnych”).

Czytaj więcej

Plus Minus

Prof. Andrzej Betlej: Nikt nie spodziewał się sztuki współczesnej na Wawelu

Nie wystarczy ograniczać się wyłącznie do tego, że jesteśmy. Mam nadzieję, że nam się to udaje, ż...

Wśród kilkudziesięciu prezentowanych obecnie dzieł przeważa malarstwo, przede wszystkim twórców z II Grupy Krakowskiej, którzy zdobyli trwałe miejsce w kanonie polskiej sztuki, m.in. Jerzego Nowosielskiego, Marii Jaremy, Jonasza Sterna, Tadeusza Brzozowskiego, Kazimierza Mikulskiego, Janiny Kraupe-Świderskiej.

30 obrazów uzupełniają grafika, medale o tematyce wawelskiej, projekty aranżacji różnorodnych wystaw na Wawelu, których scenografem był Adam Młodzianowski oraz meble prof. Mariana Sigmunda, architekta i projektanta (jego dziełem jest wawelska biblioteka z czytelnią, sala kinowo-wykładowa, pokoje kustosza biblioteki i archiwisty wraz z wyposażeniem).

Większość prezentowanych obrazów to zakupy Zamku, na ogół tematycznie związane ze Wzgórzem Wawelskim, chociaż zdarzają się wyjątki, jak np. znakomite „Kobiety nad morzem” Jerzego Nowosielskiego czy kompozycja abstrakcyjna Alfreda Lenicy. Są też dary samych artystów. Edward Dwurnik po swojej wystawie na Wawelu w 2010 r. ofiarował Zamkowi potężne płótno przedstawiające Wawel w charakterystycznej konwencji jego miejskich pejzaży. Jest też w nim wiele odwołań do krakowskich wydarzeń.

Komiksowy Wawel

Wystawę tę spaja z pokazem arrasów i abakanów „komiksowy” obraz Marcina Maciejowskiego „Może jakiś arras byłoby miło zobaczyć na żywo, nie sądzisz?”, powstały w 2020 r. podczas wielkiej wystawy arrasów na Wawelu. Anegdota mówi, że artysta dotarł na nią wraz z żoną zbyt późno, kiedy zamykano kasy i mogli już tamtego dnia poprzestać tylko na wizycie w sklepie z pamiątkami. (Na obrazie żona fotografuje w nim smartfonem reprodukcje.).) Artysta podarował obraz Wawelowi i stał się on współczesnym podszytym żartem komentarzem do pamiętnej wystawy „Wszystkie arrasy króla. Powroty 2021-1961-1921”