Nawet gdy wystawca weksla już nie istnieje, poręczyciel wciąż musi płacić

[b]Taki jednoznaczny wniosek wypływa z wyroku Sądu Najwyższego z 12 grudnia 2008 r. (II CSK 360/08) [/b]wydanego w sprawie z pozwu spółki akcyjnej Zakłady Chemiczne Police przeciwko czterem poręczycielom weksla zabezpieczającego spłatę jej należności.

[srodtytul]Spółdzielnie brały w komis i poręczały[/srodtytul]

Spółka Polkar kupowała od Polic nawozy sztuczne i oddawała je w komis do sprzedaży trzem spółdzielniom kółek rolniczych oraz Spółdzielni Usług Rolniczych w Zbąszyniu. Jako zabezpieczenie zapłaty za te towary wystawiła w 1997 r. sprzedawcy weksel gwarancyjny własny in blanco bez protestu. Pod słowem „poręczyciele” znalazły się podpisy osób uprawnionych do reprezentowania wszystkich czterech spółdzielni oraz ich pieczątki.

W dniu wystawienia tego dokumentu zostało między Policami a spółką Polkar zawarte porozumienie wekslowe upoważniające sprzedawcę do wypełnienia weksla w każdym czasie i do egzekwowania bez protestu wskazanej w nim kwoty. Pod porozumieniem tym podpisały się osoby upoważnione do reprezentowania poręczycieli.

W 1998 r. sprzedawca wypełnił weksel, wpisując kwotę 808 tys. zł. Ponieważ spółka nie zapłaciła, Police wystąpiły do sądu o zasądzenie tej kwoty solidarnie od niej i poręczycieli. Spółka Polkar, wystawca weksla, nie kwestionowała należności. Wobec postawienia jej w stan likwidacji chciała jednak jej rozłożenia na raty.

[srodtytul]Kontrowersje wokół kwoty[/srodtytul]

Poręczyciele podnieśli zarzut wypełnienia weksla niezgodnie z deklaracją wekslową. Twierdzili, że suma dochodzona na podstawie weksla jest wyższa niż zadłużenie spółki. Wniosek dowodowy na wykazanie tej okoliczności sąd I instancji oddalił, uznając m.in., że nie został on zgłoszony w odpowiedzi na pozew, a więc był spóźniony, i zmierza jedynie do przewlekania postępowania sądowego. Minimalnie zmniejszył tylko kwotę, zasądzając solidarnie od spółki i poręczycieli 794 tys. zł.

Sąd II instancji zmienił ten wyrok w taki sposób, że zapłatę należności rozłożył na raty miesięczne po 15 tys. zł. Uznał, wbrew odmiennemu stanowisku sądu I instancji, że porozumienie wekslowe upoważniało poręczycieli do zgłoszenia zarzutu wypełnienia weksla w sposób niezgodny z tą deklaracją. Jednakże w jego ocenie wniosek dowodowy zmierzający do wykazania tego podlegał odrzuceniu, ponieważ poręczyciel nie wskazał, jakie okoliczności chce wykazać, i domagał się dostarczenia dokumentacji wszystkich transakcji między Policami a spółką.

[srodtytul]Wniosek dowodowy do rozważenia[/srodtytul]

Skargę kasacyjną do SN wniosła Spółdzielnia Usług Rolniczych w Zbąszyniu. Tylko ona bowiem spłaca zadłużenie, jako że spółka Polkar – wystawca weksla i dłużnik – nie istnieje. Po wniesieniu apelacji w postanowieniu z grudnia 2006 r. została wykreślona z rejestru przedsiębiorców w KRS. Spółdzielnie zaś będące pozostałymi poręczycielami albo są w likwidacji, albo faktycznie zaprzestały działalności i są niewypłacalne.

[b]Autor skargi kasacyjnej chciał przekonać SN, że skoro wygasło zobowiązanie podstawowe – bo przestał istnieć dłużnik i nie ma jego sukcesorów – to wygasło również zobowiązanie wynikające z poręczenia wekslowego.[/b]

SN uchylił wyrok. Zdecydowały o tym błędne oceny sądów co do wniosku dowodowego zmierzającego do wykazania, że deklaracja wekslowa została wypełniona niezgodnie z porozumieniem wekslowym.

SN przede wszystkim uznał, że poręczyciel ma prawo zgłoszenia takiego zarzutu i że wbrew sądowi II instancji wniosek dowodowy zmierzający do wykazania jego słuszności był istotny dla rozstrzygnięcia sprawy i właściwie sformułowany, a jego celem nie było przewlekanie postępowania. Nie chodzi w nim bowiem o wyjaśnienie wszystkich relacji handlowych między wystawcą weksla a wierzycielem.

Błędne oceny sądów spowodowały, że nie rozważyły one kwestii zasadniczej dla postępowania gospodarczego, według którego toczy się ta sprawa, a mianowicie czy wniosek ten został zgłoszony we właściwym czasie wskazanym w art. 479[sup]14[/sup] k.p.c. Dlatego sprawa wraca do sądu II instancji do ponownego rozpatrzenia.

[srodtytul]Poręczenie nie jest iluzoryczne[/srodtytul]

W ustnym uzasadnieniu wyroku SN odniósł się też do zasadniczej kwestii relacji między zobowiązaniem wekslowym ze stosunku podstawowego, czyli zobowiązaniem wystawcy weksla, a zobowiązaniem z poręczenia wekslowego.

– [b]Skład orzekający zgodził się z tezą autora skargi kasacyjnej, że zobowiązanie z tytułu poręczenia wekslowego nie może istnieć bez zobowiązania ze stosunku podstawowego[/b] – zaznaczył sędzia Grzegorz Misiurek.

[b]Poręczenie wekslowe ma wprawdzie w stosunku do zobowiązania podstawowego, tj. zobowiązania dłużnika wekslowego, charakter akcesoryjny, jednakże[/b] – tłumaczył sędzia – [b]inaczej niż w wypadku poręczenia przewidzianego w kodeksie cywilnym jest to akcesoryjność formalna.[/b] Zobowiązanie wekslowe jest abstrakcyjne i samoistne; to samo dotyczy zobowiązania poręczyciela wekslowego. [b]Nawet więc gdy dłużnik utraci byt prawny, zobowiązanie z tytułu poręczenie jest ważne i poręczyciel odpowiada wobec wierzyciela[/b].

Inne podejście – zaznaczył sędzia – czyniłoby zabezpieczającą funkcję poręczenia iluzoryczną.

O tym, że między zobowiązaniem wystawcy weksla a zobowiązaniem poręczyciela istnieje tylko formalny związek, świadczy np. odmienne traktowanie tych zobowiązań przez przepisy prawa upadłościowego i naprawczego dotyczące poręczenia cywilnego. Tym bardziej dotyczy to poręczenia wekslowego – mówił sędzia.

[ramka][b]O czym warto wiedzieć[/b]

[b]Całość albo część[/b]

Zapłatę weksla można zabezpieczyć poręczeniem wekslowym (aval) co do całości sumy wekslowej lub co do jej części – zapisano w art. 30 [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=70938]ustawy z 28 kwietnia 1936 r. – Prawo wekslowe[/link].

[b]Warunki formalne udzielenia poręczenia[/b]

Poręczenie umieszcza się na wekslu albo na przedłużku. Poręczenie oznaczyć trzeba wyrazem „poręczam” albo innym zwrotem równoznacznym; podpisuje je poręczyciel. Więcej, w myśl art. 31 tego prawa sam podpis na przedniej stronie weksla uważa się za udzielenie poręczenie, poza sytuacją, gdy jest to podpis wystawcy weksla lub trasata (osoby, której wystawca weksla poleca zapłacić sumę wekslową). Poręczenie powinno wskazywać, za kogo go udzielono.

W braku takiej wskazówki art. 31 prawa wekslowego nakazuje uważać, że udzielono go za wystawcę weksla.

[b]Zakres odpowiedzialności[/b]