Stanisław Obirek: Franciszek nie zrobi rewolucji

Ma rację redaktor Filip Memches, gdy pisze: „Franciszek jednak nie zamierza być doktrynalnym reformatorem” (w tekście „Krzywda uczyniona ojcu Rydzykowi", „Rz” 31 lipca 2013). Przekonuje o tym uważna lektura tekstów wygłoszonych w Brazylii w ramach XXVIII Światowych Dni Młodzieży. Są one dostępne na stronach watykańskich, więc każdy może sobie sam na ich temat zdanie wyrobić. Poniżej wskazuję te wypowiedzi papieża, które zwróciły moją uwagę.

Raban, ale kościelny

Pielgrzymka argentyńskiego papieża Franciszka do Brazylii w lipcu 2013 roku i jego poparcie dla oburzonych i marginalizowanych mogła otworzyć nowy rozdział w stosunkach Watykanu z teologią wyzwolenia. Mogła, ale nie otworzyła. Uważna lektura jego tekstów nie pozostawia żadnych wątpliwości. Franciszek jest i pozostał sceptykiem wobec głównych dokonań teologii wyzwolenia.

Wprawdzie już w samolocie w czasie spotkania z dziennikarzami 22 lipca, powołując się na lekturę analiz socjologicznych (to, co zwykli robić teologowie wyzwolenia), powiedział: „Potrzebna jest kultura integracji, kultura spotkania, podjęcia wysiłku, aby wszyscy aktywnie uczestniczyli w życiu społecznym! Taki po trosze sens chciałbym nadać tej wizycie u młodych, młodych żyjących w społeczeństwie”.

Jeszcze bardziej radykalnie zabrzmiały słowa Franciszka w rozmowie z młodymi Argentyńczykami 25 lipca, gdzie między innymi padło wielokrotnie cytowane wyzwanie do zadymy: „Chcę powiedzieć jedną rzecz, mam nadzieję, że owocem Dni Młodzieży będzie raban, że tutaj w Rio dojdzie do zadymy. Chcę zadymy w diecezjach, chcę, by się rozlała na zewnątrz, chcę, by Kościół wyszedł na ulice. Chcę, byśmy się strzegli wszystkiego, co jest uleganiem światowości, przyzwyczajeniem, wygodą, a nawet klerykalizmem, tego wszystkiego, co nas prowadzi do zamykania się w nas samych”.

A jednak ma to być raban, by tak rzec kościelny, dystansujący się od wszystkiego, co nie jest z ducha Kościoła. Wydawałoby się, że na spotkaniu z młodzieżą na Copacabana tego samego dnia Franciszek stanął zdecydowanie po stronie inkryminowanej przez swoich poprzedników teologii wyzwolenia wyraźnie wzywającej do zaangażowania i przemiany świata. Papież wołał: „Drodzy przyjaciele, wiara jest rewolucyjna i dzisiaj pytam ciebie: jesteś gotowy, jesteś gotowa wejść w tę rewolucyjną falę wiary? Tylko wtedy, gdy wejdziesz w tę falę, twoje młode życie nabierze sensu i tylko wtedy będzie owocne!”.

Dwa dni później na spotkaniu z klerem pojawiły się akcenty znane z przesłania Jana Pawła II: „Miejcie odwagę iść pod prąd tej kultury sukcesu, tej kultury odrzucenia. Spotkanie i otwarcie na wszystkich, solidarność – słowo zapomniane w tej kulturze, jakby było brzydkim słowem – solidarność i braterstwo to elementy, które czynią naszą cywilizację prawdziwie ludzką”.

Zmiany są niepotrzebne

Ale przecież podstawowym przekonaniem jest posiadanie prawdy, którą jest Chrystus: „Być sługami komunii i kultury spotkania! Chciałbym, żebyście byli w tym względzie niemal obsesyjni. Robić to, nie będąc zarozumiałymi, nie narzucając ‘naszych prawd’, ale kierując się pokorną i radosną pewnością właściwą temu, kogo odnalazła, dosięgła i przemieniła Prawda, którą jest Chrystus, i kto nie może Go nie głosić (por. Łk 24, 13–35)”. Ważne, że Franciszek nie chce narzucać swojej prawdy, ale ją proponuje!

Interesujące i tylko pozornie zaskakujące elementy pojawiły się na spotkaniu z brazylijskimi politykami: „Uważam też za fundamentalny wkład wielkich tradycji religijnych, które odgrywają owocną rolę zaczynu w życiu społecznym i ożywiają demokracje. Świeckość państwa sprzyja pokojowemu współistnieniu różnych religii. Państwo takie, nie utożsamiając się z żadnym wyznaniem, szanuje i docenia obecność wymiaru religijnego w społeczeństwie, sprzyjając jego konkretnym wyrazom. Kiedy przywódcy w różnych dziedzinach proszą mnie o radę, moja odpowiedź jest zawsze taka sama: dialog, dialog, dialog”.

Ważne, że Franciszek nie chce narzucać swojej prawdy, ale ją proponuje!

Wspaniale chciałoby się rzec, jednak w przemowie do biskupów papież przypomniał szczególne związki Brazylii z biskupem Rzymu, a słowem kluczowym w jego wypowiedzi jest pojęcie kompasu, właściwego kierunku. Nade wszystko zaś podkreślił mocne związki Kościoła brazylijskiego z jego poprzednikami od Jana XXIII, poprzez Pawła VI, Jana Pawła II aż do Benedykta XVI. Tak więc zmian nie będzie, co więcej, są one niepotrzebne. Oczywiście nowością, zaiste rewolucyjną, jest kluczowe tutaj słowo „dialog”. Wszystko zależy, jak będzie rozumiane.

Krytyka teologii wyzwolenia zabrzmiała już zdecydowanie w czasie spotkania 28 lipca z komitetem koordynującym CELAM (Rada Biskupów Ameryki Łacińskiej), gdy papież mówił o pokusach Kościoła. Jedną z nich jest „społeczny redukcjonizm”. To słowo kluczowe z dokumentów watykańskich krytykujących w latach 80. teologów wyzwolenia sięgających do nauk społecznych, a zwłaszcza do metodologii marksistowskiej.