ZUS ustalił jej wysokość świadczenia według nowych zasad. Kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem ich waloryzacji, wyniosła 48 115 zł, a zwaloryzowany kapitał początkowy – 426 280 zł.
Średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 60 lat obowiązujące w kwietniu 2011 r. wyniosło 251,5 miesiąca. ZUS obliczył więc wysokość nowej emerytury w następujący sposób.
Dla kogo kapitał początkowy
Kapitał początkowy to niejako odzwierciedlenie przebiegu kariery zawodowej sprzed 1 stycznia 1999 r.
Ustala się go dla ubezpieczonych, którzy przed tą datą sami za siebie opłacali składki na ubezpieczenie społeczne (np. prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą) lub za których składki opłacali płatnicy składek (np. pracownicy).
Co do zasady kapitał może być obliczony wyłącznie urodzonym po 31 grudnia 1948 r. Ale może się zdarzyć, że o emeryturę z zastosowaniem art. 55 ustawy emerytalnej ubiega się osoba urodzona przed 1949 r., która podlegała ubezpieczeniom przed 1 stycznia 1999 r. I wtedy ZUS również zobowiązany jest obliczyć jej kapitał początkowy.
Najpierw emerytura hipotetyczna
Aby obliczyć kapitał początkowy, ZUS w pierwszej kolejności ustala wysokość tzw. emerytury hipotetycznej na 1 stycznia 1999 r. Stanowi ona sumę:
Emeryturę hipotetyczną oblicza się podobnie jak „starą” emeryturę. Inaczej wyliczana jest tylko tzw. część socjalna. Ustalając ją, ZUS uwzględnia kwotę bazową w wysokości 1220,89 zł, obowiązującą 31 grudnia 1998 r. (a więc w dniu, na który ustalany jest kapitał początkowy). Poza tym 24 proc. kwoty bazowej mnoży się przez tzw. współczynnik P.
Wzór obliczenia tego współczynnika jest następujący:
gdzie:
p
– to współczynnik, który nie może być wyższy od 100 proc., jest zaokrąglany do setnych części procentu,
wiek ubezpieczonego
– oznacza wiek 31 grudnia 1998 r., określony w pełnych latach (jeżeli jednak 31 grudnia 1998 r. ubezpieczony miał więcej niż sześć miesięcy ponad wiek ustalony w latach, przyjmuje się pełne lata po zaokrągleniu w górę),
wiek emerytalny
– oznacza 60 dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn,
staż ubezpieczeniowy
– oznacza udowodniony w dniu 31 grudnia 1998 r. okres składkowy i nieskładkowy, w pełnych latach (jeżeli jednak 31 grudnia 1998 r. ubezpieczony ma więcej niż sześć miesięcy stażu ponad pełne lata, staż ten zaokrągla się w górę),
wymagany staż
– oznacza 20 dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn,
18
– oznacza wiek określający rozpoczęcie aktywności zawodowej (jeżeli w momencie objęcia ubezpieczeniem po raz pierwszy osoba ubezpieczona nie miała ukończonych 18 lat – we wzorze obliczenia współczynnika P liczbę 18 należy zastąpić faktycznym wiekiem (np. 16 lub 17 lat), w którym powstał obowiązek ubezpieczenia).
Przykład
Ubezpieczona (urodzona 12 sierpnia 1954 r.) do 31 grud nia 1998 r. udowodniła 22 lata i pięć miesięcy okresów składkowych oraz trzy lata nieskładkowe. Miała wtedy ukończone 44 lata. Do ubezpieczenia po raz pierwszy przystąpiła w wieku 18 lat.
W maju 2010 r. wystąpiła z wnioskiem o przyznanie wcześniejszej emerytury na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej. Ponieważ nie miała wcześniej obliczonego kapitału początkowego, ZUS ustalił jej ten kapitał. Współczynnik P wyliczył w następujący sposób:
Przy ustalaniu emerytury hipotetycznej obliczanej na potrzeby kapitału początkowego uwzględniane są wszystkie okresy składkowe i nieskładkowe wymienione w ustawie emerytalnej.
Oczywiście chodzi tylko o okresy przebyte do końca 1998 r. Przy ustalaniu tego stażu ZUS stosuje ogólną zasadę, że okresy nieskładkowe nie mogą przekraczać 1/3 udowodnionych okresów składkowych. W przypadku kapitału początkowego przepisy przewidują jednak wyjątek od tej reguły.
Opieka nad dzieckiem bez ograniczenia
Zasada ograniczenia okresów nieskładkowych do 1/3 składkowych nie ma zastosowania do okresów:
Należy podkreślić, że możliwość zaliczenia okresów opieki bez względu na liczbę okresów składkowych obowiązuje od 1 lipca 2004 r.
Osoby, którym wcześniej ustalono kapitał początkowy z zastosowaniem odmiennych zasad, mogą wnioskować o jego przeliczenie. Jeśli jednak z takim wnioskiem nie wystąpią, ZUS dokona przeliczenia kapitału przy ustaleniu prawa do emerytury.
Zarobki z dziesięciu lub 20 lat
Podstawę wymiaru emerytury hipotetycznej do obliczenia kapitału początkowego ustala się z dziesięciu kolejnych lat kalendarzowych lub z 20 lat dowolnie wybranych z całego okresu ubezpieczenia.
ZUS bierze pod uwagę zarobki z dziesięciu kolejnych lat kalendarzowych wybranych z okresu od 1 stycznia 1980 r. do 31 grudnia 1998 r. Z kolei przy drugim wariancie 20 dowolnie wybranych lat musi przypadać przed 1 stycznia 1999 r.
Istnieje także możliwość wskazania wynagrodzeń z faktycznego okresu podlegania ubezpieczeniu. Można z niej skorzystać wówczas, gdy z określonych względów nie ma możliwości udowodnienia kolejnych dziesięciu lat podlegania ubezpieczeniom. Do takich powodów należą:
Procedura ustalania podstawy wymiaru emerytury hipotetycznej jest podobna do zasad obowiązujących dla emerytury obliczanej na dotychczasowych zasadach.
Jedyna różnica polega na tym, że wskaźnik wysokości podstawy wymiaru (ustalony poprzez porównanie zarobków z wybranych lat do przeciętnych płac z tych lat) mnoży się przez kwotę bazową obowiązującą 1 stycznia 1999 r., tj. 1220,89 zł.
Przykład
Ubezpieczona (urodzona 1 grudnia 1974 r.) do 31 grudnia 1998 r. przepracowała tylko cztery lata (1995 – 1998).
Ponieważ do końca 1998 r. nie ukończyła 30 lat, do ustalenia podstawy wymiaru emerytury hipotetycznej do celów obliczenia kapitału początkowego ZUS uwzględnił zarobki z faktycznego okresu ubezpieczenia, tj. z lat 1995 – 1998.
Obliczenie dla ubezpieczonej podstawy wymiaru emerytury hipotetycznej obrazuje poniższa tabelka:
Rok kalendarzowy
Zarobki – podstawa wymiaru składek w zł
Kwota rocznego przeciętnego wynagrodzenia za dany rok kalendarzowy
Stosunek podstawy wymiaru składek do przeciętnego wynagrodzenia za rok kalendarzowy, tj. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru za dany rok (w proc.)
1995
6 503,62
8 431,44
77,14
1996
7 565,81
10 476,00
72,22
1997
10453,68
12 743,16
82,03
1998
16608,90
14 873,88
111,66
Suma wskaźników = 343,05 proc./4 = 85,76 proc. (wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury) x 1220,89 zł (kwota bazowa obowiązująca w II kwartale 1998r.) = 1047,04 zł (podstawa wymiaru emerytury hipotetycznej)
Waloryzacja podwaja
Mając obliczoną podstawę wymiaru, można już ustalić emeryturę hipotetyczną. Stosując oczywiście podany wcześniej wzór jej obliczenia. Wtedy już tylko krok do obliczenia kapitału początkowego. Kapitał początkowy oblicza się bowiem poprzez pomnożenie emerytury hipotetycznej przez 209 miesięcy.
Należy podkreślić, że ustalony w ten sposób kapitał początkowy podlega waloryzacji na zasadach przewidzianych w art. 25 i 25a ustawy emerytalnej. Przepisy te przewidują waloryzację roczną oraz kwartalną. Ta ostatnia uzależniona jest od tego, w którym kwartale osoba ubezpieczona przechodzi na emeryturę.
Wskaźniki waloryzacji rocznej w niektórych latach były bardzo wysokie.
Waloryzacja kapitału początkowego
uwzględniająca dotychczasowe wskaźniki
waloryzacji rocznej
1999
115,60
2000
112,72
2001
106,68
2002
101,90
2003
102,00
2004
103,63
2005
105,55
2006
106,90
2007
112,85
2008
116,26
2009
107,22
W związku z tym kwota obliczonego na 31 grudnia 1998 r. kapitału początkowego w wyniku samych dotychczasowych waloryzacji rocznych zwiększa się o ok. 137 proc.
Przykład
Ubezpieczona 31 grudnia 1998 r. miała ukończone 36 lat i cztery miesiące. Na ten dzień udowodniła 14 lat składkowych oraz trzy lata nieskładkowe. Do ubezpieczenia po raz pierwszy przystąpiła w wieku 20 lat.
Współczynnik P wyniósł dla niej 60,36 proc. Zakładając, że podstawa wymiaru emerytury hipotetycznej wynosi u ubezpieczonej 1324,78 zł, wyliczenie emerytury hipotetycznej będzie wyglądało następująco:
24 proc. x 1220,89 zł = 293,01 zł
293,01 zł x 60,36 proc. = 176,86 zł (część socjalna emerytury hipotetycznej)
14 x 1,3 proc. x 1324,78 zł = 241,11 zł (cześć emerytury hipotetycznej należna za okresy składkowe)
3 x 0,7 proc. x 1324,78 zł = 27,82 zł (część emerytury hipotetycznej należna za okresy nieskładkowe).
176,86 zł +241,11 zł + 27,82 zł = 445,79 zł (wartość emerytury hipotetycznej)
445,79 zł x 209 = 93 170,11 zł (wysokość
kapitału początkowego nieuwzględniająca waloryzacji)
93 170,11 zł x 115,60 proc. = 107 704,64 zł.
107 704,64 zł x 112,72 proc. = 121 404, 67 zł.
121 404, 67 zł x
106,68 proc.= 129 514,50 zł.
129 514,50 zł x 101,90 proc. = 131 975,27 zł.
131 975,27 zł x 102 proc. = 134 614,77 zł.
134 614,77 zł x 103,63 proc. = 139 501,28 zł.
139 501,28 zł x 105,55 proc. = 147 243,60 zł.
147 243,60 zł x 106,90 proc. = 157 403,40 zł.
157 403,40 zł x 112,85 proc. = 177 629,73 zł.
206 512,32 zł x 107,22 proc. = 221 422,50 zł (wyliczona kwota kapitału początkowego uwzględniająca wszystkie dotychczasowe waloryzacje roczne).
Czasami trzeba będzie przeliczyć
Osoby, które przechodzą na wcześniejszą emeryturę na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej, mogą liczyć na podwyższony kapitał początkowy. Ustalając im podstawę obliczenia tej emerytury, ZUS dokonuje bowiem przeliczenia ustalonego dla nich kapitału początkowego. Konieczność takiego przeliczenia wynika z art. 185 ustawy emerytalnej.
Najpierw obliczana jest różnica pomiędzy wiekiem 60 lat dla kobiety lub 65 dla mężczyzny a wiekiem, w którym powstało prawo do wcześniejszej emerytury wyrażonym w latach i miesiącach.
Następnie tak ustalony okres ZUS dodaje do ustalonego na 1 stycznia 1999 r. stażu składkowego i od nowego wymiaru tych okresów oblicza ponownie kapitał początkowy. Kapitał ten jest następnie waloryzowany.
Przykład
Ubezpieczony miał ustalony kapitał początkowy z uwzględnieniem 23 lat składkowych oraz dwóch lat nieskładkowych. 20 kwietnia 2011 r. ukończył 60 lat (wiek wymagany do przyznania wcześniejszej emerytury na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej).
Ponieważ jeszcze w kwietniu 2011 r. zgłosił wniosek o przyznanie tego świadczenia, prawo do emerytury powstało od ukończenia przez niego
60 lat. Różnica pomiędzy wiekiem 65 lat a wiekiem przejścia na emeryturę wyniosła więc pięć lat. Taki okres został dodany do stażu składkowego przyjętego wcześniej przy ustalaniu kapitału początkowego.
W wyniku tego działania kapitał początkowy został ponownie ustalony z uwzględnieniem nowego stażu, a następnie zwaloryzowany.
Średnie dalsze trwanie życia
Duży wpływ na wysokość emerytury obliczanej na nowych zasadach ma również średnie dalsze trwanie życia uwzględniane przy jej obliczeniu. Ustalane jest ono każdorazowo dla wieku, w którym osoba ubezpieczona przechodzi na emeryturę.
Średnie dalsze trwanie życia dla konkretnego wieku, liczonego w latach i miesiącach, podawane jest corocznie w formie tablicy przez prezesa GUS w Dzienniku Urzędowym Monitor Polski. Ogłoszona w danym roku tablica właściwa jest dla osób, które wnioski o przyznanie emerytury zgłaszają od 1 kwietnia tego roku do 31 marca następnego roku.
Od tej zasady jest jeden wyjątek. W przypadku bowiem, gdy przed 1 kwietnia danego roku wniosek o emeryturę zgłosiła osoba, która wiek emerytalny osiągnie po 31 marca tego roku, ZUS ustala średnie dalsze trwanie życia na podstawie tablicy obowiązującej od 1 kwietnia.
Im późniejszy wiek przejścia na emeryturę, tym niższa wartość średniego dalszego trwania życia i – jednocześnie – tym wyższa wysokość nowej emerytury.
Zobacz pozostałe artykuły w Kodeksie emerytalnym
