Zachowek chroni najbliższych

Pominięcie w testamencie nie oznacza całkowitego wydziedziczenia. Niedoszły spadkobierca ma bowiem prawo do zachowku.

Zachowek ma chronić interesy majątkowe najbliższych, z drugiej strony ogranicza ostatnią wolę spadkodawcy. Przekazanie np. całości spadku żonie, w sytuacji gdy zostawił syna, oznacza, że syn nie dostanie połowy spadku, ale połowę połowy, czyli 1/4 (właśnie zachowek).

Uprawnieni do zachowku są jednak tylko najbliżsi zmarłego: małżonek, dzieci (bądź ich dzieci, czyli wnuki, jeśli ich przodkowie zmarli), a także rodzice, ale tylko gdyby byli powołani do spadku z ustawy.

Zachowek to 2/3 wartości spadku, jaki przypadłby według dziedziczenia ustawowego, jeśli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo nie ukończył jeszcze 18 lat.

W innych wypadkach wynosi 1/2 wartości potencjalnej schedy.

Owa scheda stanowiąca podstawę obliczenia zachowku to nie tylko to, co realnie zmarły zostawił w chwili śmierci.

Przy obliczaniu zachowku bierze się pod uwagę darowizny, jakie poczynił spadkodawca za życia. Do masy spadkowej nie dolicza się tylko drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych, np. ślubnych prezentów (chyba że chodzi np. o brylanty, auto czy cenne dzieła sztuki). Nie wlicza się też do masy spadkowej darowizn dokonanych więcej niż dziesięć lat przed śmiercią na rzecz osób niebędących spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku, czyli dalszych dla spadkodawcy.

Darowizny zalicza się do zachowku, może więc się zdarzyć, że uprawniony dostał go już za życia spadkodawcy.

Zapis windykacyjny został potraktowany na równi z darowiznami: przy obliczaniu zachowku uwzględnia się jego wartość, i podobnie jak darowiznę, zalicza się na należny uprawnionemu zachowek. Jeżeli uprawniony nie może go otrzymać od spadkobiercy, może żądać od zapisobiercy windykacyjnego sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku.

Dodajmy, że roszczenia uprawnionego do zachowku przedawniają się po pięciu latach (do 23 października 2011 r. okres roszczenia wynosił trzy lata).

Jeśli spadkobierca (zwykle testamentowy) dobrowolnie nie wypłaci zachowku, uprawniony musi wytoczyć mu proces o zachowek czy jego wyrównanie. Tu warto zaznaczyć pewną odrębność tego postępowania od np. stwierdzenia nabycia spadku, w którym liczą się twarde reguły prawa. Zachowek sąd może zaś miarkować w oparciu o zasady słuszności (art. 5 kodeksu cywilnego).