Kredyty frankowe. Jaki jest wpływ rozwodu na roszczenia kredytobiorców

Wytoczenie przez byłych małżonków sprawy sądowej przeciwko bankowi po orzeczonym rozwodzie zasadniczo nie jest kłopotliwe, oczywiście pod warunkiem, że eksmałżonkowie nie są ze sobą skonfliktowani. Sytuacja komplikuje się nieco, gdy relacje te nie należą do najlepszych. Współdziałanie byłych małżonków będących kredytobiorcami jest bowiem w tej kwestii absolutnie koniecznie.

Współwłasność łączna i jej ustanie

W myśl art. 35 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: k.r.o.) z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich.

Zasadniczo wspólność majątkowa trwa przez okres małżeństwa, a ustaje z chwilą uprawomocnienia się wyroku rozwodowego (chyba że małżonkowie w tym czasie postanowią zawrzeć małżeńską umowę majątkową – tzw. intercyzę). Współwłasność łączna z chwilą prawomocnego rozwodu staje się współwłasnością w częściach ułamkowych. Wierzytelność małżonków wobec banku o zwrot nienależnie pobranych rat kredytu wchodzi do ich majątku wspólnego.

Tym samym żaden z małżonków nie może samodzielnie rozporządzić swoim udziałem. Oznacza to tyle, że żaden z małżonków nie może samodzielnie rozporządzić swoim udziałem przez czas trwania związku małżeńskiego oraz, że każdemu przysługuje równe prawo do zasądzonych kwot niezależnie od tego który z małżonków i w jakiej wysokości faktycznie spłacał kredyt. Po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej konieczne jest dokonanie podziału majątku wspólnego małżonków. W przypadku, gdy jeden z małżonków spłaca kredyt po rozwodzie (ale jeszcze przed dokonaniem podziału majątku wspólnego), może zgłosić we wniosku o podział majątku wspólnego wniosek o rozliczenie poniesionych wydatków i zażądać zasądzenia od byłego małżonka zwrotu połowy poniesionych kwot.

Zwrotu później dokonanych wpłat na poczet spłaty kredytu może domagać się ten z byłych małżonków, który ich faktycznie dokonał.

Czytaj więcej

Konsumenci

Kredyty frankowe. Poradnik - jak rozwiązać spór z bankiem

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w czerwcowym wyroku, po raz kolejny stanął po stronie frankowiczów. Wcześniej uznał, że wadliwą umowę kredytową można unieważnić na żądanie lub za zgodą konsumenta. Teraz stwierdził, że w przypadku unieważnienia umowy bank nie może domagać się od kredytobiorcy wynagrodzenia za korzystanie z kapitału.

Nierówne udziały

W polskim prawie istnieje domniemanie równych udziałów w majątku wspólnym małżonków. Ustawodawca przewidział jednak możliwość ustalenia nierównych udziałów w majątku dorobkowym. Małżonek w oparciu o art. 43 § 2 k.r.o. może żądać ustalenia nierównych udziałów z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Artykuł 43 § 2 k.r.o. formułuje dwie przesłanki ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, które muszą wystąpić łącznie i które pozostają do siebie w takim wzajemnym stosunku, że żadne „ważne powody” nie stanowią podstawy takiego orzeczenia, jeżeli stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego jest równy. Jednocześnie nawet różny stopień przyczynienia się małżonków do powstania tego majątku nie stanowi podstawy ustalenia nierównych udziałów, jeżeli nie przemawiają za tym „ważne powody”. Innymi słowy, wyróżnienie przez ustawodawcę tych dwu przesłanek sprawia, że sam nierówny stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego nie może być uznany za ważny powód w rozumieniu komentowanego przepisu. (tak: postanowienie SN, sygn. II CNP 11/17).

Należy jednak pamiętać, że stosownie do art. 43 § 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego sąd ocenia przyczynienie się do powstania majątku (a więc także nakład osobistej pracy przy wychowywaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym).

Co z aktywnym kredytem?

Postępowanie działowe nie stanowi remedium na problematykę kredytu hipotecznego. Dlaczego? Wydawać by się mogło, że jest inaczej. Jednakże, co istotne w postępowaniu działowym sąd zajmuje się wyłącznie podziałem aktywów, zaś zobowiązanie kredytowe zalicza się do pasywów i jako takie nie jest objęte postępowaniem działowym. Kwestia zaciągniętego przez małżonków kredytu pozostaje zasadniczo poza zainteresowaniem sądu w postępowaniu działowym. Choć, co istotne, wynik postępowania będzie z pewnością wpływał na to, czy i które z małżonków „przejmie kredyt” – najczęściej będzie to oczywiście osoba, której zostanie przyznana na własność nieruchomość obciążona hipoteką. Możliwa jest także sytuacja, w której byli małżonkowie zdecydują się na sprzedaż nieruchomości i spłatę kredytu. Tym samym nawet zawarcie między byłymi małżonkami porozumienia co do wspólnej nieruchomości i przejęcie na własność przez jednego z nich, z perspektywy banku jako wierzyciela hipotecznego pozostaje bez znaczenia pod względem konieczności spłaty rat kredytu.

Czytaj więcej

Konsumenci

Kredyty frankowe. Czy bank ma prawo żądać wynagrodzenia za korzystanie z kapitału?

Po stwierdzeniu nieważności umowy kredytu indeksowanego/denominowanego do waluty obcej kluczowe znaczenie dla stron ma rozliczenie świadczeń dokonywanych w ramach obsługi kredytu. Nie ma wątpliwości, że bank jest zobowiązany do zwrotu wszelkich spłaconych przez kredytobiorcę rat, prowizji i innych kosztów okołokredytowych. Kredytobiorca z kolei musi zwrócić bankowi kwotę udzielonego kredytu.

Przejęcie kredytu przez jednego z małżonków

Czy to oznacza sytuację bez wyjścia? Oczywiście, że nie. Istnieje możliwość, aby obowiązek spłaty rat kredytu względem banku spoczywał wyłącznie na jednym z byłych małżonków. Co trzeba zrobić? Aby tak się stało konieczne jest aneksowanie umowy i ustalenie, że całość zobowiązania wobec banku przejdzie na jednego z kredytobiorców. Aneksowanie umowy wymaga zgody banku.

Co jednak istotne, bank nie ma jednak obowiązku wyrażenia na taki aneks zgody i z reguły bank nie będzie temu rozwiązaniu przychylny, jednakże zdarzają się sytuacje, w których bank wyraża zgodę na przejęcie kredytu przez jednego z małżonków.

Jaki wpływ będzie miało przejęcie umowy kredytu na roszczenia? Otóż, w razie wyrażenia zgody przez bank na przejęcie długu przez jednego z byłych małżonków, jedyny kredytobiorca ma roszczenie zarówno o ustalenie nieważności umowy kredytu, jak i o zwrot wszystkich uiszczonych przez niego nienależnie rat kredytu.

Zdolność do wytoczenia powództwa

Między powodami – małżonkami, w sprawie o unieważnienie umowy kredytu frankowego zachodzi współuczestnictwo konieczne (tak np. Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 27 kwietnia 2022 roku o sygn. V ACa 805/21). Judykatura wykreowała pogląd, że jest to tzw. współuczestnictwo materialne jednolite konieczne, co powoduje, że udział drugiego małżonka w procesie jest obowiązkowy.

Gdy pozew składa jeden z kredytobiorców, wówczas sąd wzywa drugiego do wzięcia udziału w sprawie po stronie powodowej. Z żądaniem ustalenia nieistnienia stosunku prawnego, wynikającego z zawartej umowy kredytowej, muszą wystąpić wszyscy kredytobiorcy, albowiem wyrok wydany w sprawie będzie wpływał na prawa i obowiązki wszystkich stron umowy, a nie tylko tego małżonka, który wystąpił z pozwem przeciwko bankowi.

Co z ugodą?

Z uwagi na współuczestnictwo konieczne występujące po stronie kredytobiorców zawarcie ważnej ugody wymaga zgody obojga małżonków. Brak zgody jednego z małżonków uniemożliwia zawarcie ważnej ugody z bankiem.

Czytaj więcej

Konsumenci

Ugoda z bankiem – czy się opłaca frankowiczom

Alternatywą dla sporu sądowego może być zawarcie ugody z bankiem. Pojawia się pytanie, czy polubowne rozwiązanie sporu z bankiem może być korzystne dla frankowicza.

Niekwestionowanie umów CHF

Ci z kredytobiorców, którzy nie zdecydowali się na kwestionowanie kredytów CHF, muszą pamiętać, że zgodnie z dominującą linią orzeczniczą obciążenie hipoteczne na nieruchomości co do zasady nie jest uwzględniane przy ustaleniu jej wartości (tak. np. Sąd Najwyższy w postanowieniu z 26 stycznia 2017 roku o sygn. I CSK 54/16) w toku postępowania o podział majątku wspólnego.

Oznacza to, że w razie przyznania jednemu z byłych małżonków nieruchomości zakupionej za środki z kredytu hipotecznego, jej wartość nie zostanie pomniejszona o kwotę pozostałego do spłaty kredytu, co ma istotne znaczenie dla ustalenia wysokości ewentualnych spłat i dopłat czy też podziału pozostałej części majątku wspólnego. Warto jednak dodać, że powyższa zasada doznaje wyjątków. Mianowicie, jeśli zachodzą istotne powody przemawiające za uwzględnieniem obciążenia hipotecznego, sąd ustala wartość nieruchomości obciążonej hipoteką zabezpieczającą udzielony małżonkom kredyt z uwzględnieniem tego obciążenia.

Jest to wysoce niedookreślona przesłanka, która każdorazowo będzie wymagała od sądu oceny konkretnej sprawy. Co może zostać uznane przez sąd za „ważne względy” i „istotne powody”? Analiza orzecznictwa prowadzi do wniosku, że przyczyny uzasadniające odejście od rozwiązania pomijającego obciążenie hipoteczne mogą mieć charakter podmiotowy i wynikać z osobistej lub majątkowej sytuacji współuprawnionych. Potrzebę odstępstwa mogą też implikować okoliczności przedmiotowe dotyczące np. proporcji, w jakiej pozostaje wysokość obciążenia do wartości obciążonej nieruchomości, powodujące, że obciążenie rzutuje na wartość rynkową nieruchomości.

W takich wypadkach możliwe jest uwzględnienie obciążenia przez odliczenie nominalnej wartości hipoteki albo też zastosowanie innych rynkowych kryteriów urealniania wartości przedmiotu zniesienia współwłasności (wspólności), gdyż przyjąć należy, że wówczas zabezpieczone obciążenie wpływa negatywnie na wartość przedmiotu działu między uczestnikami postępowania działowego (tak: uchwała SN z 28 marca 2019 r., III CZP 21/18).

Beata Rodak - adwokat w MSN Legal Mazepus Szychowski Niedziałek