Polska wydała na odsetki od długu 80 mld zł. Trzeba już bić na alarm?

Wydatki na obsługę długu, czyli głównie odsetki wypłacone posiadaczom obligacji skarbowych, wyniosły w całym sektorze finansów publicznych około 80,2 mld zł w 2024 r. – wynika z danych Eurostatu. To o 13 proc. więcej niż w 2023 r., ale aż dwa i pół raza więcej niż przed pandemią czy przed wybuchem wojny w Ukrainie. Jeszcze w 2019 r. czy nawet 2021 r. obsługa długu kosztowała Polskę ledwie 30 mld zł.

Z czego wynika wzrost długu i kosztów jego obsługi

Ten duży wzrost wynika przede wszystkim z gwałtownego przyrostu zadłużenia finansów publicznych. Na koniec 2024 r. nasz dług przekraczał już 2 bln zło. To o 320 mld zł więcej niż rok wcześniej i aż o prawie 970 mld zł więcej niż pięć lat temu.

– Jest wiele elementów, które wywierają presję na finanse państwa – wyjaśnia Piotr Bujak, główny ekonomista PKO BP. Dług rośnie choćby ze względu na konieczność potężnych wydatków na obronność czy na łagodzenie skutków kryzysu energetycznego, z czym mamy do czynienia od początku rosyjskiej agresji na Ukrainę. Do tego pewnego wysiłku fiskalnego wymaga pełne wykorzystanie fundusze UE, a trwająca niemal nieprzerwanie od kilku lat kampania wyborcza przynosi wzrost wydatków o charakterze społecznym.

– Na to wszystko trzeba nałożyć na znaczący wzrost stóp procentowych, co również zwiększyło koszty obsługi długu – zaznacza Piotr Bujak. Warto przypomnieć, że o ile jeszcze od połowy 2019 r. do połowy 2021 r. rentowność dziesięcioletnich obligacji skarbowych była na poziomie poniżej 2 proc., o tyle obecnie to ok. 5,5 proc.

Czytaj więcej

Giełda

Cięcie ratingu USA. Co na to rynki finansowe?

USA straciły najwyższy rating kredytowy Aaa w agencji Moody's. Jak na razie sprowokowało to jedyn...

Jak Polska wypada pod względem kosztów obsługi długu na tle krajów UE

Kwota 80 mld zł wypłaconych odsetek w ujęciu nominalnym robi duże wrażenie. Dla porównania – nawet na największy program socjalny 800+ państwo wydaje znacznie mniej, bo 65 mld zł. Obniżka składki zdrowotnej dla przedsiębiorców, co wywołało wielką awanturę o finanse NFZ, miała kosztować „tylko” ok. 5 mld zł. A na budowę pierwszej elektrowni jądrowej potrzeba 192 mld zł.

Niepokojące jest również to, że Polska znalazła się w pierwszej dziesiątce krajów UE, które ponoszą największe koszty obsługi długu w relacji do wielkości gospodarki. U nas wskaźnik ten wyniósł 2,2 proc. PKB w 2024 r., co dało nam siódme miejsce. Co gorsza, znaleźliśmy się w gronie państw, gdzie poziom zadłużenia w relacji do PKB jest najwyższy (w niektórych przekracza nawet 100 proc. PKB), chociaż w Polsce to wciąż poniżej 60 proc. PKB. Świadczy to o tym, że obsługa długu kosztuje nas relatywnie więcej niż np. Francję czy Włochy.

Czytaj więcej

Budżet i podatki

Deficyt w budżecie szybko rośnie. To już ponad 91,4 mld zł

Dochody w kasie państwa mocno kuleją, za to wydatki puchną – wynika z danych przedstawionych w cz...

Czy dług może wymknąć się spod kontroli

Trzeba jednak zauważyć, że 2,2 proc. PKB wydatków na odsetki w 2024 r. nie jest wskaźnikiem aż tak dużym. Węgry przeznaczają na ten cel aż 5 proc. swojego PKB, a Włochy – 3,9 proc. Również w Polsce były okresy (przed 2014 r.), gdy wydawaliśmy jeszcze więcej, np. w 2012 r. – 2,7 proc. PKB.

Ciekawe może być też zestawienie kosztów obsługi długu z dochodami budżetowymi. W Polsce to ok. 5,1 proc. w minionym roku., ale na Węgrzech – ponad 11 proc., a w USA (jak wylicza zespół ekonomistów Pekao) nawet 18 proc., podczas gdy w przeciętnym kraju rozwiniętym 3–5 proc.

Jakie wnioski płyną z tych danych? Czy finanse publiczne są stabilne, jak przekonuje minister finansów Andrzej Domański, i możemy pozwolić sobie na dalszy wzrost długu i wysoki deficyt w kolejnych latach? A może jednak istnieje ryzyko, że koszty obsługi długu wymkną się spod kontroli?

– Obecnie Polska, jako kraj rozwijający się, jest w stanie unieść wysokie wydatki w związku ze wzrostem zadłużenia. Jak na razie wszystko jest pod kontrolą – komentuje Rafał Benecki, główny ekonomista ING Banku Śląskiego. – Ale tempo przyrostu długu sugeruje, że coś tu się musi zmienić – zaznacza.

Czytaj więcej

Budżet i podatki

Jaki był deficyt w finansach państwa w ubiegłym roku? GUS podał dane

Deficyt całego sektora finansów publicznych wyniósł w 2024 roku 6,6 proc. PKB. To dużo więcej od...

Albo wydatki na obronność, albo na cele socjalne?

Według rządowych prognoz dług publiczny (ten liczony zgodnie z metodologią UE) ma rosnąć w kolejnych lata w ujęciu nominalnym, a także w ujęciu realnym, przekraczając limit 60 proc. PKB już w 2026 r.

– Uzasadnieniem dla przekroczenie limitu dla długu mają być skutki wojny i pandemii, ale moim zdaniem nie da się tego kontynuować bez poważnych zmian w priorytetach finansów publicznych – podkreśla też Rafał Benecki. – Albo ponosimy ogromne wydatki na szeroko pojęte bezpieczeństwo, albo na tzw. socjal. Tych dwóch rzeczy nie da się pogodzić. I już dziś trzeba bić na alarm, bo w trwającej kampanii wyborczej nikt, ani politycy, ani społeczeństwo, nie wykazuje ochoty, by podjęć temat odpowiedzialności za stan finansów publicznych – ocenia główny ekonomista ING Banku Śląskiego.

– Jeśli ponosimy tak duży wysiłek fiskalnych, związany z bezpieczeństwem militarnym, z transformacją energetyczną, współfinansowaniem projektów UE zwiększających produktywność i konkurencyjność naszej gospodarki, to nie ma tu miejsca na zwiększanie innych wydatków – podkreśla Piotr Bujak z PKO BP. – Warto też pomyśleć o ich racjonalizacji, a być może też o działaniach zwiększających stronę dochodową finansów publicznych – zaznacza Bujak. Przy czym dodaje, że obecnie nie ma podstaw do niepokoju o stabilność finansów publicznych, zdolność do dalszego zadłużania się czy wysokość wydatków na obsługę długu.

Jak rządy omijają limity długu

Również Towarzystwo Ekonomistów Polskich wystosowało apel do kandydatów startujących w wyborach, rządu i partii politycznych o potraktowanie naprawy finansów publicznych jako zasadniczego priorytetu w polityce gospodarczej państwa.

– Jako społeczeństwo musimy dokonać koniecznych kompromisów w sprawie priorytetowych wydatków z budżetu państwa. Mamy też prawo wiedzieć, czy rząd oraz przyszły prezydent RP planują prowadzić politykę, której skutkiem będzie zmierzanie z wysokością długu do poziomu 100 proc. PKB, czy też chcą podążać ścieżką konsolidacji. Jeżeli ścieżką konsolidacji, to jakie wydatki będą ograniczone i/lub jakie podatki będą zwiększane – podkreślają ekonomiści w swoim apelu.

TEP wyraża przy tym głębokie zaniepokojenie aktualnym stanem finansów publicznych. Przypomina, że deficyt sektora osiągnął w 2024 r. poziom 6,6 proc. PKB, co plasuje Polskę na przedostatnim miejscu w Unii Europejskiej (przed Rumunią), w 2025 r. ma to być zaś 6,3 proc. PKB. Równocześnie rządowa strategia zarządzania długiem przewiduje, że w 2026 r. przekroczy on w praktyce limit 60 proc. PKB zapisany w Konstytucji RP.

W teorii nie przekroczy, bo kolejne rządy wprowadzały ustawy, zgodnie z którymi możliwe jest wyłączenie części pozycji wydatkowych z poziomu zadłużenia (głównie tych realizowanych przez tzw. fundusze pozabudżetowe).