Przyjazne miasta przyszłości trzeba budować już dzisiaj

Materiał powstał we współpracy z UNEP/GRID-Warszwa

Tegoroczna edycja konferencji Eco-Miasto odbywała się pod hasłem „Miasta. Ludzie. Przyszłość”. Była ona wydarzeniem podsumowującym jubileuszową, 10. edycję programu Eco-Miasto, którego organizatorami są UNEP/GRID-Warszawa i Ambasada Francji w Polsce. Współorganizatorem konferencji było Miasto st. Warszawa.

Program od dekady stanowi platformę dla dyskusji na temat kształtowania polskich miast tak, aby stawały się ośrodkami przyjaznymi dla ludzi i środowiska. Doroczne działania, takie jak konferencja i konkurs, ale także publikacja i warsztaty, inspirują wymianę doświadczeń między samorządami, zachęcając do innowacji i nawiązywania współpracy między społecznościami miast i lokalnym biznesem.

– Kiedy zostałem ambasadorem Francji w Polsce, odkryłem tę fantastyczną dwustronną inicjatywę, która ma niewiele odpowiedników w innych krajach. Dziesięć lat to prawdziwy kamień milowy – powiedział Étienne de Poncins, nowo mianowany ambasador Francji w Polsce. I dodał: – Zapiszmy nową, jeszcze bardziej ambitną kartę. Otwórzmy debatę. Znajdźmy nowe rozwiązania, które będą jeszcze bardziej zrównoważone, sprawiedliwe i bardziej włączające.

Miasta. Ludzie. Przyszłość.

Hasło konferencji nawiązuje do zrównoważonego rozwoju miast – idei założycielskiej programu i ukazania miasta jako środowiska budowanego przez ludzi dla ludzi, które jest w stałej interakcji ze środowiskiem.

– Żyjemy w czasach ogromnych wyzwań planetarnych, ale też wyzwań geopolitycznych, w czasach utraty bioróżnorodności, kryzysów: klimatycznego, wodnego, zanieczyszczeń środowiska, surowcowego. Miasta stanowią integralną część naszego krajobrazu i to właśnie tu mamy szansę zmierzyć się z tymi problemami, ale też tworzyć rozwiązania. W tej edycji skupiamy się właśnie na tym aspekcie życia miast. Stwórzmy lepszą przyszłość dla naszych miast i naszej planety – powiedziała Maria Andrzejewska, dyrektor generalna UNEP/GRID-Warszawa.

Maria Andrzejewska, dyrektor generalna UNEP/GRID-Warszawa

– Jesteśmy szczególnie dumni z dziesięcioletniego zaangażowania w zrównoważony rozwój polskich miast. Dziękujemy naszym partnerom. Jest to partnerstwo szczególnie udane i stanowi klucz do sukcesu tej inicjatywy – mówiła Lucie Stepanyan, chargée d’affaires a.i. w Ambasadzie Francji w Polsce. – W 2013 r. była to inicjatywa szczególnie pionierska. Dzisiaj Eco-Miasto jest punktem odniesienia dla udanej współpracy. Dorobek poprzednich edycji umożliwił w tym roku liczną wymianę między ekspertami z Polski i Francji, powstało mnóstwo inicjatyw między nami i to jest dzisiaj dobrem wspólnym – dodała.

Magdalena Młochowska, dyrektor koordynator ds. zielonej Warszawy w stołecznym ratuszu, wskazała praktyczny wymiar konferencji. – Wnioski z rozmów z mieszkańcami pokazują nam, że żeby ludzie byli szczęśliwi, konieczne są inwestycje w ekologię. Te cele zaczynają się wzajemnie widzieć. Ale nikt nie zrobi tych zmian samemu. Potrzebujemy innych. Jako samorządy robimy wszystko, żeby osiągnąć neutralność klimatyczną, jednak krytyczna jest współpraca na poziomie rządowym. Konieczne jest zaangażowanie indywidualnych osób, ale też przedsiębiorcy w tę zmianę muszą się zaangażować – przekonywała. Zauważyła też, że każdy ma do odegrania swoja rolę w tej transformacji, i że ważne jest, abyśmy pamiętali, żeby budować miasto sprawiedliwie. – Żeby każdy miał jednakowy poziom dostępu do usług. To jest rolą nas wszystkich, żebyśmy mieli na względzie to, że działamy dla dobra wspólnego – podkreśliła.

Przesłanie dotyczące niezwykle ważnej roli mieszkańców we wspólnym zadaniu mierzenia się z wyzwaniami klimatycznymi przekazała uczestnikom konferencji Anna Moskwa, minister klimatu i środowiska. Marcin Białek, dyrektor Departamentu Spraw Międzynarodowych w resorcie klimatu, przyznał, że obecne na wydarzeniu duże grono osób zaangażowanych w politykę miejską jest zapowiedzią współpracy w zakresie rozwoju miast i związanego z tym procesu legislacyjnego.

Miejskie centra bliskości

Szacuje się, że do 2050 r. prawie 85 proc. Europejczyków będzie mieszkać w miastach. Już dziś 60 proc. ludności Polski mieszka na terenach miejskich (dane GUS za 2020 r.) i odsetek ten jest w trendzie rosnącym. Według raportu IPCC (Międzyrządowy Panel ds. Zmiany Klimatu) z 2023 roku, obszary miejskie są terenami najszybszego rozwoju, ale procesy urbanizacyjne potęgują podatność na zagrożenia związane ze zmianą klimatu. Notowane w ostatnich latach rekordowe średniomiesięczne temperatury i coraz częstsze ekstremalne zdarzenia pogodowe uświadamiają mieszkańcom pilną potrzebę modernizacji i przygotowania miast na nadchodzące wyzwania.

Prof. Carlos Moreno, dyrektor Katedry Przedsiębiorczości i Innowacji Uniwersytetu Panthéon-Sorbonne i gość specjalny konferencji, mówił o zmianach w życiu codziennym mieszkańców miast. W wykładzie „Miasta przyszłości dla dobra ludzi i planety” przedstawił ideę miast jako ośrodków bliskości, gdzie układ przestrzenny umożliwia nam osobisty rozwój w interakcji z innymi.

– Co miesiąc, co kwartał, co rok, krzywe temperatur się zmieniają i widzimy, że najcieplejsze miesiące to te ostatnie. To musi nas niepokoić. Miasta stanowią problem, ale niosą też rozwiązania. Tak naprawdę musimy je znaleźć w miastach, bo w nich żyjemy. Dlatego Eco-Miasto odgrywa ważna rolę, ponieważ mówimy o miastach zrównoważonych, gdzie musimy godzić styl życia ze środowiskiem – przekonywał prof. Moreno.

W 2023 r. statuetkę Eco-Miasto zdobyło siedem miast

Zmiany następują tu i teraz, przede wszystkim w naszym myśleniu o życiu w mieście.

– Wraz z nastaniem pandemii stało się oczywiste, jak ważna dla nas jest bliskość. Odkryliśmy sklepy, sąsiadów, w naszym życiu pojawiły się parki, pojawiła się praca zdalna, mogliśmy żyć – zamiast spędzać godzinę, dwie, cztery, w środkach transportu. Żyć w bliskości – mówił ekspert.

Na drodze do zeroemisyjności

W trakcie konferencji odbyły się dwie debaty. Tematem pierwszej była „Zielona transformacja miast w czasach wyzwań – efektywność energetyczna”. Samorządy, na których barkach spoczywa realizacja krajowych i unijnych rozwiązań legislacyjnych w zakresie ochrony klimatu, muszą skupiać się na technologiach, które mają szansę doprowadzić miasta do zeroemisyjności. Oznacza to stawianie na odnawialne źródła energii, przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym i znaczną redukcję zużycia energii.

Jean-François Montagne, wiceprzewodniczący gminy miejskiej Dunkierka, odpowiedzialny za transformację ekologiczną i odporność, oraz zastępca burmistrza Dunkierki, opowiedział o współpracy władz miasta z mieszkańcami.

– Co robimy, żeby przekonać ludzi do termomodernizacji? Jeśli dla właścicieli coś oznacza koszty, nie stanie się to tak długo, jak władze się nie zaangażują. Musimy pociągnąć ludność za sobą, a przekonywanie to praca długofalowa. Mamy zintegrowany system, w którym mieszkaniec może korzystać z systemu wsparcia, gdzie doradca bezpłatnie przeprowadza analizę budynku, wskazując, co trzeba wymienić. Kontaktujemy firmy z mieszkańcami, zapewniamy też pomoc w monitorowaniu prowadzonych robót. Angażujemy się aż do osiągnięcia określonego zysku finansowego. Przeprowadzamy symulacje oszczędności i uwzględniamy pożyczki, które będą udzielane mieszkańcom – mówił Jean-François Montagne.

Jak w zmiany na rzecz neutralności klimatycznej miast może włączać się biznes z sektora energetycznego?

– Pierwsza rzecz to inteligentna sieć ciepłownicza 2.0, która w czasie rzeczywistym reaguje na potrzeby klienta (ilość zamówionej mocy), zmiany temperatur, ciśnień oraz pozwala zdalnie sterować obciążeniami na sieci ciepłowniczej. Stosujemy rozwiązania z obszaru innowacji i digitalizacji, czyli zbieramy dane z dzisiejszych przepływów i obciążeń, po to, żeby nimi sterować i wykorzystywać tyle mocy zasilającej sieć ciepłowniczą, ile jest konieczne w danej chwili – mówił Bartłomiej Wrzosek, dyrektor operacyjny Veolia Energia Warszawa.

– Drugi ważny obszar to projekty związane z możliwościami odzyskiwania ciepła z serwerowni, kanalizacji, przepompowni i innych procesów, gdzie ucieka ono do otoczenia. Trzeci obszar to wsparcie klientów we włączeniu się w trend prosumencki, czyli montaż w budynkach klientów fotowoltaiki, pomp ciepła i małych magazynów energii. Wszystkie te obszary przynoszą wymierne korzyści dla klienta, Veolii i co najważniejsze, dla środowiska – opowiadał Bartłomiej Wrzosek.

Odpowiedź na wyzwania

Druga debata „Miasta przyszłości (przyjazne) dla ludzi, ludzie dla miast”, poświęcona była takim zagadnieniom, jak model funkcjonowania miast przyszłości i odpowiadanie na wyzwania w dobie zmian klimatu.

Mówiąc o priorytetach miast przyszłości Andrzej Gemra z Renault Group Poland przedstawił założenia systemowej zmiany na przykładzie transportu. – Z perspektywy branży motoryzacyjnej społecznościom zurbanizowanym należy zapewnić zrównoważoną mobilność. Strategii zrównoważonego rozwoju Renault opiera się na trzech filarach: ochrona środowiska, bezpieczeństwo użytkowników i inkluzywność – wymieniał.

– W ramach tej strategii, jeśli chodzi o zrównoważoną mobilność, Renault dąży do 4 x zero: zero emisyjności – tam, gdzie środków transportu jest najwięcej i gdzie istnieje potrzeba redukcji zanieczyszczeń, zero-waste – żeby już od momentu, kiedy samochód projektujemy, łańcuch jego tworzenia zamknąć w gospodarce o obiegu zamkniętym, następne jest zero posiadania, które ma wyeliminować liczbę stojących pojazdów – chodzi o to, żebyśmy współdzielili pojazdy – i wreszcie czwarte to zero śmiertelności – żeby zapewnić takie rozwiązania konstrukcyjne, które zwiększą bezpieczeństwo mieszkańców. I tak widzimy nasza przyszłość – wyjaśniał Andrzej Gemra.

Dodał, że przyszłość należeć będzie do miast, w których są strefy czystego transportu, a przyszłością jest współdzielenie. – Bardzo mocno wspomagamy rozwój takich stref. Obserwuję projekty, w których miasta je wprowadziły. Wiedzą, że to będzie z korzyścią dla nich i dla ludzi, ponieważ nie będzie wykluczeń transportowych. Indywidualny zeroemisyjny transport samochodowy w miastach przyszłości powinien być uzupełnieniem rozwiniętego zeroemisyjnego transportu publicznego oraz mikromobilności w połączeniu ze strefami czystego transportu – mówił Andrzej Gemra.

Agnieszka Kalinowska-Sołtys, prezes SARP, przywołała przykład miast skandynawskich, w których mniej niż 20 proc. mieszkańców ma samochody, ponieważ jest wygodna infrastruktura i żeby się poruszać po mieście nie potrzebujemy auta. Są też wypożyczalnie samochodów. Dodała, że z punktu widzenia architekta, miasta przyszłości to te, które projektujemy już dziś. Kiedy stosujemy perspektywę urbanistyczną, projekt jest często dłuższy, ponieważ jest ulepszany.

Zdaniem Ady Walentek, dyrektor generalnej Nhood Services Poland, nowoczesne miasto powinno spełniać założenia celu 11 zrównoważonego rozwoju, czyli być bezpieczne, zielone i dla wszystkich. – Przy nowych inwestycjach nie jest to takie trudne, ponieważ można wszystko od nowa zaplanować jak w przypadku naszej wielofunkcyjnej inwestycji Wilanów Park w Warszawie. Inaczej jest w istniejących centrach handlowych, które powstały dziesięć lub dwadzieścia lat temu. Wysiłek innowacyjny jest większy, realizacja celu trudniejsza. Realizujemy takie projekty – zwiększamy bioróżnorodność terenów wokół zarządzanych obiektów i przywracamy ich naturalny charakter, na przykład poprzez projekt deartyfikacji terenu staramy się przywrócić powierzchnię biologicznie czynną na terenie starszych obiektów. Pracujemy też nad ich inkluzywnością, współpracując z Fundacją Integracja – mówiła Ada Walentek.

Dodała, że już budujemy miasta przyszłości. – Budynki komercyjne są coraz bardziej wydajne i obniżają ślad węglowy. Są wygodne dla klientów i osób, które w nich pracują. Ich deweloperzy dbają, by były zaprojektowane z myślą o oszczędnym użytkowaniu – wskazała.

Jan Pic, prezes Veolia Energia Poznań, przyznał, że miasta przyszłości to takie, które nie są oparte na paliwach kopalnych. – Odejście od węgla jest możliwe, ale wymaga współpracy wszystkich, bo na to jest potrzebna zgoda społeczna. Podobnie, jak elektrociepłownie lokalne muszą ustąpić miejsca energetyce prosumenckiej. Duże źródła mogą to ciepło waloryzować, bo ciepło od prosumentów nie zawsze odpowiada parametrom, jakie muszą spełniać źródła. W Poznaniu mamy spalarnie odpadów, i pobieramy duże ilości ciepła odpadowego i przez to obniżamy nasze koszty. W bliskiej przyszłości zamierzamy wdrożyć prace nad wielkoskalowymi pompami ciepła i mamy plany inwestycji wytwarzania ciepła odnawialnego w geotermii. Wspólnie z miastem Poznań poszukujemy możliwości obniżenia rachunków, a dzięki oszczędnościom otwierają się przed nami możliwości przyłączania nowych klientów – opowiadał Jan Pic.

Dr Tomasz Potkański, zastępca dyrektora biura Związku Miast Polskich ds. badań i rozwoju, wskazał na dwa wyzwania, które postrzega jako kluczowe. Są to: współpraca i środki finansowe. Jego zdaniem, kultura współpracy nie jest czymś, co wynosimy ze szkoły, tymczasem udana transformacja wymaga współpracy różnych sektorów. Mówiąc o środkach finansowych, przyznał, że miasta odczuwają coraz większe ich braki. – Zmiany w dochodach samorządów są zauważalne od 2019 r. Obniżenie podatków spowodowało, że tylko w tym roku samorządy otrzymały 30 mld zł mniej, w tym Warszawa straciła aż 3,2 mld. To deficyt, który zmusza do cięć w inwestycjach. Straciliśmy w ostatnich latach możliwość przewidywania naszych dochodów, a co za tym idzie, mamy słabszą zdolności planowania – zauważył.

Robert Widz, zastępca burmistrza Piaseczna, mówił o wyzwaniach przyszłości. – Kluczowe jest pytanie, jak przekształcać to, co jest dzisiaj. I jak przekonać społeczeństwo, żeby chciało się zgodzić na te zmiany – wskazał.