Bezpłatne porady prawne: Internet może pomóc

Jest już gotowy raport dotyczący pomocy prawnej. To pierwsze tego typu badanie dotyczące bezpłatnego poradnictwa w Polsce. Jego opracowanie zleciło Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, a pieniądze na ten cel pochodziły z unijnych dotacji. Ma on pomóc przygotować system bezpłatnego poradnictwa. Polska jest bowiem jednym z ostatnich krajów unijnych, które nie mają państwowego systemu przedsądowej pomocy prawnej.

– W 2012 r. aż w 18 tys. spraw rozpatrywanych w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich pouczyliśmy wnioskodawców o przysługujących im prawach. Jest to dowód, jak wielka jest skala niedoinformowania obywateli – wskazuje prof. Irena Lipowicz, rzecznik praw obywatelskich.

Trzy modele

Raport przygotowały Fundacja Uniwersyteckich Poradni Prawnych, Instytut Prawa i Społeczeństwa, Instytut Spraw Publicznych oraz Związek Biur Porad Obywatelskich. Wynika z niego, że od lat pomoc rozwija się dzięki organizacjom pozarządowym, takich jak m.in. biura porad obywatelskich, studenckie poradnie prawne, Federacja Konsumentów. Są także instytucje państwowe, które udzielają wielu porad – rzecznik praw obywatelskich, inspekcja pracy.

– Pomoc ta jest rozproszona, nikt też nie sprawdzał, ile środków wydaje się na ten cel z kasy państwowej i czy jest ona efektywna – zwraca uwagę Grzegorz Wiaderek z INPRIS – Instytutu Prawa i Społeczeństwa.

Autorzy raportu proponują trzy modele bezpłatnego poradnictwa. Według pierwszego z bezpłatnych porad powinny móc korzystać osoby o niskim dochodzie, a pomoc ma być ograniczona tylko do niektórych dziedzin prawa. Chodzi o to, by dotyczyła realnych potrzeb ludzi, a państwo było na nią stać.

Dwie pozostałe koncepcje są bardziej liberalne. Według nich dostęp miałby być powszechny (bez kryterium dochodowego), a dopiero w sytuacji, gdyby zabrakło środków, można by ograniczyć ich dostępność.

Natomiast, gdy chodzi o podmioty udzielające pomocy, to pierwsza koncepcja przewiduje, że w każdym powiecie powinna powstać jednostka będąca koordynatorem, współpracująca z podmiotami publicznymi i niepublicznymi udzielającymi porad.

Według drugiej koncepcji organizacją świadczeń miałby się zająć zarząd województwa, który zlecałby je organizacjom pozarządowym, a w razie ich braku – ośrodkom pomocy społecznej oraz powiatowym centrom pomocy rodzinie.

Trzecia koncepcja przewiduje, że usługodawcami powinny być instytucje publiczne (np. ośrodki pomocy społecznej, powiatowi rzecznicy konsumentów) i niepubliczne (organizacje pozarządowe, kancelarie prawne).

Wszystkie trzy modele przewidują powołanie do życia rady pomocy prawnej, która byłaby instytucją centralną umiejscowioną przy ministrze sprawiedliwości lub pracy.

Skąd pieniądze

Piętą achillesową jest finansowanie poradnictwa. W raporcie padła propozycja dotacji celowych wypłacanych samorządom przez państwo. Gdyby zaś tych pieniędzy nie było, kołem ratunkowym mogłyby być środki unijne z Europejskiego Funduszu Społecznego. Powinno ich wystarczyć na siedem–dziewięć lat. Później jednak finansowanie poradnictwa musi przejąć państwo. Wadą unijnego zasilania są jednak – jak wskazuje raport – wysokie koszty związane z obsługą i rozliczaniem funduszy.