Czy mogą istnieć „wieczni aplikanci”

W grudniu 2009 r. i wrześniu 2010 r. M.S. przystąpiła do egzaminu adwokackiego organizowanego przez Okręgową Radę Adwokacką w B., ale zarówno w pierwszym, jak i w poprawkowym terminie oblała.

Okręgowa Rada Adwokacka uchwałą skreśliła ją z listy aplikantów, powołując się na art. 44 ust. 1 w zw. z art. 76 ust. 2 Prawa o adwokaturze. W uzasadnieniu stwierdzono, że w związku z uzyskaniem przez M.S. negatywnego wyniku z egzaminu adwokackiego w pierwszym i drugim terminie zachodzi podstawa do skreślenia z listy aplikantów.

Decyzję tę w mocy utrzymało Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej, podnosząc, że aktualnie obowiązujące unormowania ustawy – Prawo o adwokaturze nie zawierają expressis verbis przepisu nakazującego skreślenie aplikanta adwokackiego z listy po ukończeniu przez niego aplikacji (i ewentualnym niezdaniu egzaminu adwokackiego), to całość regulacji prawnych dotyczących aplikacji adwokackiej uprawnia do podjęcia uchwały o skreśleniu z listy aplikantów. Jak wskazano, niezdanie egzaminu nie przesądziło o skreśleniu z listy ale sam fakt upływu okresu aplikacji. Ponadto według Prezydium NRA, skreślenie aplikanta po ukończeniu aplikacji jest czynnością techniczną i nie wymaga podejmowania uchwały.

Innego zdania był Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, który podkreślił, że powołane w obu uchwałach przepisy Prawa o adwokaturze nie wskazują, że odbycie aplikacji i otrzymanie zaświadczenia o jej odbyciu jest podstawą do skreślenia z listy aplikantów. – Aby ORA mogła skreślić osobę z listy aplikantów musi działać w oparciu o wyraźną podstawę prawną – podkreślił sąd.

- Wykładnia literalna samej ustawy jak również Regulaminu [aplikacji adwokackiej – M.A.] wskazują, że status aplikanta jest niezależny od faktu odbywania aplikacji, tj. uzyskanie takiego statusu nie wiąże się z rozpoczęciem odbywania aplikacji, ani jego utrata nie wiąże się z zakończeniem biegu aplikacji – wyjaśnił WSA, wskazując dalej, iż brak jest takiej normy prawnej, która regulowałaby status prawny aplikanta adwokackiego.

Jednocześnie sąd podzielił stanowisko Prezydium NRA, iż trzeba zaradzić jakoś obecnej sytuacji w taki sposób, aby nie powstała swoista kategoria tzw. „wiecznych aplikantów", który nie można skreślić z listy aplikantów. – Niemniej organy samorządu zawodowego nie mogą podejmować działań, które nie mają wyraźnego oparcia w obowiązujących normach prawnych – podkreślił sąd.

W ocenie sądu, zasady zwykłej logiki i racjonalności wskazują, że osoba, która ukończyła aplikację i otrzymała zaświadczenie o jej odbyciu, nie powinna być traktowana jako aplikant, a więc osoba korzystająca z uprawnień m.in. do występowania przed sądami, organami ścigania, czy też organami administracji publicznej. – Nie oznacza to jednak, że organy samorządu zawodowego adwokatów, kierując się wyłącznie zasadami racjonalności, mogą podejmować uchwały, które nie znajdują jednoznacznej podstawy materialnoprawnej w aktach normatywnych o charakterze powszechnie obowiązującym – zaznaczył WSA.

Od tego wyroku Prezydium NRA złożyło skargę kasacyjną, wnosząc o jego uchylenie w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu wskazano, iż przepis art. 76 ust. 1 Prawa o adwokaturze daje podstawę do stwierdzenia, że osoba, która zakończyła aplikację i otrzymała zaświadczenie o odbyciu aplikacji adwokackiej nie jest już aplikantem adwokackim i nie może występować przed sądami na podstawie upoważnienia udzielonego w oparciu o art. 77. - Prawa i obowiązki aplikanta wygasają ex lege [z mocy prawa – M.A.] – z upływem okresu aplikacji poprzedzonym zaliczeniem wymaganych szkoleń i kolokwiów. Zatem skreślenie z listy aplikantów adwokackich w sytuacji zakończenia aplikacji i uzyskanie zaświadczenia na podstawie art. 76 ust. 2 Prawa o adwokaturze jest czynnością techniczną – podniosło prezydium NRA.

Naczelny Sąd Administracyjny (sygn. akt II GSK 87/12) uznał, iż skarga nie zasługuje na uwzględnienie. W uzasadnieniu NSA przypomniał, że przepis art. 76 ust. 2 Prawa o adwokaturze nakłada na okręgową radę adwokacką obowiązek wydania zaświadczenia o odbyciu aplikacji i tym samym określa uprawnienie aplikanta, który odbył aplikację adwokacką do jego otrzymania. – W żadnym razie nie można wywieść z tej normy prawnej podstawy materialnoprawnej do rozstrzygnięcia przez kompetentny organ w formie uchwały o skreśleniu danej osoby z listy aplikantów.

Co mówią przepisy

Art. 76 ust. 2. Prawa o adwokaturze