Metodyka MF i orzecznictwo
Zgodnie z ww. „Metodyką" MF, przy sprawdzaniu nowego kontrahenta weryfikacji podlegają kryteria formalne, m.in.: brak rejestracji kontrahenta w rejestrach takich jak KRS lub CEIDG, brak rejestracji kontrahenta jako czynnego podatnika VAT, nieposiadanie przez kontrahenta koncesji/zezwoleń na sprzedaż towarów będących przedmiotem danej transakcji oraz kryteria transakcyjne, m.in.: czy cena towaru oferowanego podatnikowi przez kontrahenta znacząco odbiega od ceny rynkowej bez ekonomicznego uzasadnienia, czy transakcja pomiędzy podatnikiem a kontrahentem nie była udokumentowana umową, zamówieniem lub innym potwierdzeniem warunków tej transakcji.
Metodyka wskazuje, że weryfikacji powinny podlegać również transakcje zawierane ze stałym kontrahentem, jednak ze względu na mniejsze ryzyko wystąpienia oszustwa podatkowego, stopień oceny należytej staranności jest mniejszy niż przy transakcji zawieranej z nowym podmiotem.
Katalog przesłanek opisujących spełnienie należytej staranności jest stale powiększany przez orzecznictwo sądów administracyjnych. I tak, w niedawnym wyroku z 23 marca 2020 r. (I FSK 83/20) Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że: „(...) niedochowanie należytej staranności skarżącego potwierdzały w szczególności braki w zakresie dokumentacji dotyczącej dostaw towarów, a także uchybienia w prowadzeniu ewidencji magazynowej". W tym samym wyroku NSA uznał, że na brak należytej staranności wskazują także inne czynności faktyczne – udokumentowanie dostaw towarów jedynie fakturą i dowodem zapłaty, brak dowodów dostaw, rozliczeń dostaw, dokumentacji zamówień, dokumentów wskazujących osoby mające dostarczać towary do strony oraz dane o pojazdach, którymi towar miał być dostarczany. NSA zwrócił też przy tym uwagę na niewłaściwie wystawione faktury (różne ceny jednostkowe towarów, bez wskazania typów, modeli lub innych cech identyfikujących przedmioty dostaw, brak pieczęci) czy brak odpowiednich pokwitowań przekazania i wydania towarów. Oznacza to, że aby funkcjonować w obrębie standardu należytej staranności w VAT, sprawdzenia kontrahenta i transakcji nie powinno się ograniczać wyłącznie do formalnych aspektów funkcjonowania dostawców (dane w KRS, zarejestrowanie dla celów VAT). Nacisk należy położyć na weryfikację ich rzeczywistego funkcjonowania i możliwości logistycznych.
A jaka jest rzeczywistość
Truizmem będzie stwierdzenie, że COVID-19 doprowadza do utrudnień nie tylko w codziennym prowadzeniu biznesu. Brak możliwości swobodnego działania niejednokrotnie wpływa na faktyczną zdolność do wypełnienia obowiązków wynikających ze standardu należytej staranności. Trudno w chwili obecnej wyobrazić sobie pełną, dokładną i wyczerpującą, a zarazem bezpieczną weryfikację kontrahenta, szczególnie w transakcjach z kontrahentami z zagranicy. Utrudnione jest przemieszczanie się, zapoznawanie, a także samo sprawdzenie towaru. Zamrożenie branż i przerwanie łańcuchów dostaw też nie pomaga w utrzymaniu „porządku" w dokumentach. Niemożność spotkania wymusza korzystanie z fotokopii, elektronicznych środków przekazywania informacji, a także powoduje odformalizowanie przeprowadzania transakcji. To wszystko niewątpliwie odbija się negatywnie na utrzymaniu standardu należytej staranności.
W czasach pandemii, chcąc za wszelką cenę utrzymać przychód w swoich branżach, przedsiębiorcy pozwalają sobie na swoiste „poluzowanie" reżimu związanego z formalnościami przy zawieraniu i przeprowadzaniu transakcji. Z jednej strony – i trudno się temu dziwić – dla niektórych epidemia nie oznacza zmniejszenia tempa prowadzenia biznesu. Wręcz przeciwnie, walka o przetrwanie wymusza szybkie i zdecydowane działanie, przy których formalności mogą nie być priorytetem. Z drugiej strony jednak pojawia się pytanie czy specyfika działania w czasach epidemii może stanowić swoistą okoliczność łagodzącą przy weryfikacji należytej staranności. Przy poszukiwaniu odpowiedzi na to pytanie można napotkać na sprzeczne sygnały.
Wyrozumiałość – tak
Zgodnie z Metodyką: „mając na uwadze mnogość sytuacji, które mogą wystąpić w praktyce życia gospodarczego – do rzetelnej oceny dochowania należytej staranności, w toku postępowania organy podatkowe mogą uwzględniać również inne okoliczności transakcji oraz podjęte przez podatnika działania." Oznacza to, że przy odrobinie dobrej woli ze strony organów podatkowych, okoliczności prowadzenia biznesu mogą, a wręcz powinny zostać uwzględnione.
