Podstawowym świadczeniem jakie przysługuje wszystkim odchodzącym z pracy członkom korpusu służby cywilnej bez względu na ich status jest odprawa emerytalna. Oczywiście wypłacana jest ona tylko w sytuacji gdy powodem odejścia członka korpusu sc jest jego przejście na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy. Jej wysokość w porównaniu z identycznym świadczeniem wypłacanym tzw. pracownikom kodeksowym ustalona została w na wyższym poziomie. Przysługuje ona bowiem w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia, a jeżeli członek korpusu służby cywilnej przepracował co najmniej 20 lat w służbie cywilnej, jednorazowa odprawa przysługuje mu w wysokości sześciu pensji. Dla przypomnienia odchodzący na emeryturę pracownik kodeksowy ma prawo do odprawy w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia.
Decydują lata pracy
Jak widać z powyższego to ile miesięcznych pensji otrzyma przechodzący na emeryturę lub rentę członek korpusu zależy od jego stażu pracy w służbie cywilnej. Jednak, jak uznał SN w wyroku z 22 maja 2012 r. (III PK 80/11, Legalis nr 966584) sformułowania tego nie należy rozumieć dosłownie, gdyż w rzeczywistości chodzi nie o realny okres pracy w tej służbie, lecz z powszechny staż pracy.
Chodzi tu zatem o ogólny staż takiej osoby, do którego zgodnie z ustawą wlicza się wszystkie poprzednie zakończone okresy zatrudnienia (a więc wszystkie okresy pracy w ramach stosunku pracy, bez względu na podstawę prawną tego stosunku, sposób i przyczyny jego ustania oraz przerwy między zakończeniem jednego a nawiązaniem drugiego) oraz inne udowodnione okresy, jeżeli z mocy odrębnych przepisów podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze (a więc tzw. powszechne okresy zaliczane, inne niż pozostawanie w stosunku pracy, uwzględniane w zakresie uprawnień pracowniczych).
Przykład
Pracownik sc przed zatrudnieniem w urzędzie przez dwa lata pracował na podstawie umowy o dzieło a następnie przez 15 lat prowadził własną firmę. Poza tym może się wykazać dwuletnim okresem pracy na roli. W służbie cywilnej zatrudniony był przez 10 lat. Teraz odchodzi na rentę. Mimo długiego okresu aktywności zawodowej dostanie trzymiesięczną odprawę. Oczywiście zakładając, że żadnych innych okresów zaliczalnych (np. służba w wojsku) w jego życiorysie nie ma. Okresów prowadzenia działalności gospodarczej i wykonywania pracy na podstawie umowy o dzieło nie można bowiem wliczyć do stażu pracy. Uwzględniony zostanie w nim zatem tylko okres pracy w administracji rządowej oraz okres pracy na roli.
Nie każde zatrudnienie zwiększy staż
Pewne okresy ustawa o sc nakazuje jednak pominąć. Zgodnie z jej przepisami, do stażu pracy, od którego zależy wysokość odprawy emerytalnej nie wlicza się okresów zatrudnienia w partii komunistycznej (PPR i PZPR), jak również w organach bezpieczeństwa państwa w rozumieniu art. 2 ustawy z 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944–1990 oraz treści tych dokumentów (tekst jedn. DzUz 2016 r. poz. 1721). W tym przypadku, co często podkreśla się w piśmiennictwie wyrażenie „okresów zatrudnienia" należy rozumieć szerzej – nie tylko jako okres pozostawania w stosunku pracy lecz także jako okres służby.
Przykład
Pracownik sc odchodzący na emeryturę poza 15 latami przepracowanym w urzędzie ma ponad dziesięcioletni okres pracy jako wykładowca w Akademii Spraw Wewnętrznych. Dostanie trzymiesięczną odprawę emerytalną, gdyż ASW jest jedną z instytucji uznanych za organy bezpieczeństwa państwa, wymienionych w art. 2 ustawy z 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów.
Tylko raz
Odprawa emerytalna ma jednorazowy charakter. Jednak jak wynika z wyroku SN z 6 marca 2006 r. (II PK 215/05, OSNP 2007/5-6/65) członek korpusu sc nie traci prawa do odprawy emerytalnej na podstawie ustawy o sc tylko z tego powodu, że otrzymał odprawę rentową w związku z poprzednim zatrudnieniem poza tą służbą. W uzasadnieniu tego wyroku SN przypomniał, że jednorazowość odprawy należy interpretować szeroko. W niektórych sytuacjach odprawa taka może być wypłacona w częściach (stosownie do długości przepracowanego okresu) i jest to cały czas ta sama odprawa. Dotyczy to także przypadku otrzymania przez pracownika odprawy rentowej, a następnie ponownego zatrudnienia pracownika i nabycia przez niego uprawnienia do odprawy emerytalnej w związku z przejściem na emeryturę.
Gdyby, zdaniem SN, przyjąć że uzyskanie odprawy w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia na podstawie art. 921 § 1 k.p. pozbawia członka korpusu sc przechodzącego na emeryturę możliwości uzyskania odprawy w wysokości trzymiesięcznego lub sześciomiesięcznego wynagrodzenia to oznaczałoby to pozbawienie go szczególnego uprawnienia przewidzianego dla tej kategorii pracowników.
Jednak w sytuacji gdy członek korpus sc jest zatrudniony równolegle w dwóch urzędach dwóch odpraw nie dostanie. Jak uznał bowiem SN (wyrok z6 lipca 2011 r. II PK 51/11, OSNAPiUS 2012/17-18/219) skoro ustawodawca zastrzegł, że odprawa emerytalna ma charakter jednorazowy (podobnie jak w art. 921 kp), to należy przyjąć, że miał na uwadze tylko jedną odprawę emerytalną dla członka korpusu sc, nawet gdy był zatrudniony przed nabyciem uprawnień emerytalnych równoległe w dwóch urzędach.
Inna odprawa
Niektórzy odchodzący z pracy członkowie korpusu sc mogą też liczyć na odprawę wypłacaną na podstawie ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (tj. (DzU z 2016 r. poz. 1474) zwaną ustawą o zwolnieniach grupowych. Przesądza o tym art. 9 ustawy o sc, zgodnie z którym w sprawach dotyczących stosunku pracy w służbie cywilnej, nieuregulowanych w ustawie, stosuje się przepisy Kodeksu pracy i inne przepisy prawa pracy. Odprawa ta przysługuje jednak tylko wtedy gdy dochodzi do tzw. zwolnień grupowych a więc do rozwiązania przez pracodawcę zatrudniającego co najmniej 20 pracowników stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, w drodze wypowiedzenia dokonanego przez pracodawcę, a także na mocy porozumienia stron, jeżeli w okresie nieprzekraczającym 30 dni zwolnienie obejmuje co najmniej:
- 10 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 100 pracowników,
- 10 proc. pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 100, jednakże mniej niż 300 pracowników,
- 30 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 300 lub więcej pracowników.
Odprawa jest wypłacana także wtedy gdy z przyczyn niedotyczących pracowników, zwalniana jest mniejsza liczba osób (nawet tylko jedna) i przyczyny te stanowią wyłączny powód uzasadniający wypowiedzenie stosunku pracy lub jego rozwiązanie na mocy porozumienia stron.
Zamiast odprawy dalsza praca
Warto jednak pamiętać, że ustawa o zwolnieniach grupowych nie dotyczy wszystkich zatrudnionych w urzędach osób. Przepisów ustawy nie stosuje się bowiem do pracowników zatrudnionych na podstawie mianowania. A to oznacza, że osobom takim nie będą przysługiwały żadne uprawnienia przewidziane tą ustawą. Prawa do odprawy z ustawy o zwolnieniach grupowych nie mają zatem urzędnicy sc. Dla nich jednak ustawa o sc przewiduje inne rozwiązania. W sytuacji gdy ich dalsze zatrudnienie staje się niemożliwe mogą oni bowiem kontynuować pracę (po przeniesieniu) na innym stanowisku albo w tym samym urzędzie albo innym. W przypadku natomiast likwidacji urzędu jeżeli nie będzie możliwe ich przeniesienie (przez Szefa SC) do innego urzędu przysługuje im świadczenie pieniężne z budżetu państwa, Jest ono wypłacane w okresie między ustaniem zatrudnienia w likwidowanym urzędzie a podjęciem pracy lub działalności gospodarczej, przez okres nie dłuższy niż sześć miesięcy.
Żadne przepisy nie wyłączają natomiast prawa do odprawy osób zajmujących wyższe stanowiska w sc. Co więcej, wyraźne wyłączenie z zakresu stosowania ustawy o zwolnieniach grupowych pracowników mianowanych pozwala wnioskować a contrario, że przepisy tej ustawy znajdą zastosowanie do innych pozaumownych stosunków pracy m.in. powołania. Potwierdza to też wyrok SN z 23 lipca 2009 r. (II PK 30/09, MoPr 2010 nr 4, str. 202). Sąd podkreślił w nim, że wprawdzie odwołanie ze stanowiska (równoznaczne z wypowiedzeniem umowy) nie musi zawierać przyczyn tego odwołania, to ich ustalenie stanie się konieczne gdy pracownik chce dochodzić świadczeń związanych z rozwiązaniem stosunku pracy. W przeciwnym wypadku pracownicy, z którymi rozwiązano stosunek pracy z powołania (w sposób równoznaczny z wypowiedzeniem), nie mogliby skutecznie dochodzić odprawy pieniężnej i podobnych do niej innych świadczeń.
podstawa prawna: Art. 3, art. 62-64, art.66, art. 73 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 1345 ze zm.).
