Postępowanie cywilne: orzekanie ponad żądanie

Punktem wyjścia w ocenie sposobu zastosowania tego przepisu jest, co również wydaje się oczywiste, art. 187 § 1 k.p.c. Powód, występując z roszczeniem, obowiązany jest dokładnie określić jego przedmiot. Powinien wyraźnie sprecyzować żądanie nie tylko pod względem podmiotowym, ale także przedmiotowym. Wskazuje on tym samym, jakiego rozstrzygnięcia oczekuje, co jest równoznaczne z zakreśleniem granic rozpatrywania sprawy przez sąd. Powód zachowuje wprawdzie prawo modyfikowania żądania, ale dopóki tego nie uczyni, sąd nie może wyrokować co do przedmiotu nieobjętego żądaniem. Powód jest dysponentem przedmiotu żądania i musi się w tych okolicznościach liczyć także ze skutkami procesowymi żądania, przy którym obstaje (postanowienie SN z 27 września 2000 r., V CKN 1099/00, LEX nr 532132). Przejawem zasady dyspozycyjności (rozporządzalności), będącej jedną z fundamentalnych zasad procesu cywilnego, jest m.in. przyznanie stronie prawa swobodnego dysponowania uprawnieniami o charakterze procesowym, w tym określania zakresu poszukiwanej ochrony prawnej. Określenie to ma charakter wiążący, co sprawia, że sąd nie może orzekać o tym, czego strona nie żądała, ani wychodzić poza żądanie, a więc rozstrzygać o tym, czego strona pod osąd nie przedstawiła. Granice przedmiotu sporu i orzekania są wyznaczone żądaniem strony zgłoszonym w piśmie wszczynającym postępowanie (pozwie) oraz w jego uzasadnieniu. Związanie granicami żądania nie oznacza jednak, że sąd związany jest bezwzględnie samym sformułowaniem zgłoszonego żądania. Jeżeli sformułowanie to jest dwuznaczne, niewyraźne lub niewłaściwe, sąd może je odpowiednio zmodyfikować, nie naruszając jednak woli powoda, wyrażonej wprost lub dającej się wywieść z uzasadnienia żądania (postanowienie SN z 10 listopada 2017 r., V CZ 73/17, orzecznictwo SN dostępne na www.sn.pl poza podanymi publikatorami). Zakaz orzekania ponad żądanie, będący przejawem zasad dyspozycyjności i kontradyktoryjności, oznacza, że o treści wyroku zarówno w sensie pozytywnym, jak i negatywnym decyduje żądanie strony, a sąd nie może zasądzać czego innego, niż żądał powód (aliud), więcej, niż żądał powód (super), ani na innej podstawie faktycznej niż wskazana przez powoda. Zakaz orzekania ponad żądanie odnosi się do samego żądania (petitum) lub do jego podstawy faktycznej (causa petendi; wyrok SN z 25 czerwca 2015 r., V CSK 612/14, zob. też m.in. wyroki SN z dnia 26 stycznia 2017 r., II PK 333/15, z 8 września 2016 r., II CSK 750/15).