Ustawodawca wskazuje przykładowo, jakie siły przyrody są wyznacznikiem zastosowania omawianej normy prawnej. Nie zawsze jest to dostatecznie jasne, zwłaszcza gdy pojęcie sił przyrody odbiega od jego powszechnego znaczenia. Ustawodawca posłużył się w tej definicji substancjami i zjawiskami dającymi możliwość ich wykorzystania czy dalszego przetworzenia, podczas gdy wskazuje się, że siłami przyrody są siła elektryczna, siła wiatru, siła wyporu, siła tarcia, siła grawitacji, siła magnetyczna, siła jądrowa.
Czytaj także: Wypadek przy pracy nie zawsze z odszkodowaniem - wyrok SN
Jak stwierdził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 21 września 2017 r. (sygn. akt I PK 272/16, www.sn.pl), do zastosowania art. 435 § 1 k.c. nie wystarcza, aby przedsiębiorstwo bezpośrednio wykorzystywało elementarne siły przyrody wskazane w treści tego przepisu, bo współcześnie trudno znaleźć zakład pracy, w którym nie są wykorzystywane energia elektryczna, paliwa płynne lub energia cieplna. Istotne są procesy polegające na przetwarzaniu energii elementarnej na pracę lub inne postacie energii, co wymaga użycia maszyn i innych urządzeń przetwarzających. Przy ustalaniu zakresu stosowania art. 435 § 1 k.c. należy brać pod uwagę stopień zagrożenia ze strony stosowanych urządzeń, stopień komplikacji przy przetwarzaniu energii elementarnej na pracę oraz ogólny poziom techniki (z powołaniem się na wyrok SN z 12 lipca 1977 r., sygn. akt IV CR 216/77, OSNCP 1978, nr 4, poz. 73). Zastosowana jako źródło energii siła przyrody powinna stanowić siłę napędową przedsiębiorstwa jako całości i nie wystarczy posługiwanie się nią do działań wspomagających. Samo użycie w przedsiębiorstwie poszczególnych maszyn zaopatrzonych w silniki lub urządzeń, w których wykorzystywane są siły przyrody, nie daje jeszcze podstawy do zastosowania art. 435 § 1 k.c. Ocenę, czy podmiot prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo może ponosić odpowiedzialność odszkodowawczą na zasadzie ryzyka na podstawie art. 435 § 1 k.c., należy oderwać od okoliczności konkretnego zdarzenia wywołującego szkodę i odnieść do zakresu zadań przedsiębiorstwa jako całości. W art. 435 § 1 k.c. jest mowa o przedsiębiorstwie, które jako całość wprawiane jest w ruch za pomocą sił przyrody.
Przyjęcie, że przedsiębiorstwo jest wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody, wymaga uwzględnienia znaczenia określonych technologii w działalności przedsiębiorstwa oraz oceny, czy możliwe byłoby osiągnięcie zakładanych celów produkcyjnych bez użycia sił przyrody (z powołaniem się na uzasadnienie wyroku SN z 8 grudnia 2005 r., sygn. akt I UK 97/05, OSNP 2006, nr 21–22, poz. 336). Użyta siła przyrody powinna być siłą napędową przedsiębiorstwa jako całości, bez której nie osiągnęłoby ono celu (z odwołaniem się do wyroku SN z 1 grudnia 1962 r., sygn. akt I CR 460/62, OSPiKA 1964, nr 4, poz. 88, z glosą A. Szpunara). Tam, gdzie nie następuje uruchomienie dużych mocy elementarnych, nie można mówić o szczególnym niebezpieczeństwie, które leżało u podstaw wprowadzenia odpowiedzialności na zasadzie ryzyka (powołując wyrok SN z 21 sierpnia 1987 r., sygn. akt II CR 222/87, OSNCP 1989, nr 1, poz. 17, z glosami J. Skoczylasa, OSPiKA 1988, nr 7–8, poz. 174 i W. J. Katnera, OSPiKA 1989, nr 7–12, poz. 145). Art. 435 § 1 k.c. dotyczy tylko przedsiębiorstw, których istnienie i praca w danym czasie i miejscu są uzależnione od wykorzystania sił przyrody i które bez użycia tychże nie osiągnęłyby celu, dla jakiego zostały utworzone (za wyrokiem SN z 18 września 2002 r., sygn. akt III CKN 1334/00, LEX nr 1211132). Szkoda musi być wyrządzona przez „ruch przedsiębiorstwa", a przeważa zapatrywanie traktujące to pojęcie szeroko. W rezultacie wyrządzenie szkody przez „ruch przedsiębiorstwa" następuje zarówno, gdy szkoda jest bezpośrednim skutkiem użycia sił przyrody i pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym z niebezpieczeństwem wynikającym z zastosowania tych sił, jak i wtedy, gdy pozostaje w związku z samym tylko ruchem przedsiębiorstwa jako całości.
Ruch przedsiębiorstwa, w rozumieniu art. 435 § 1 k.c., to każda jego działalność, a nie tylko bezpośrednio związana z działaniem sił przyrody i stanowiąca następstwo ich działania. W pojęciu „ruch przedsiębiorstwa" mieszczą się także typowe dla każdego pracodawcy czynności organizacyjno-zarządzające (za postanowieniem SN z 11 maja 2010 r., sygn. akt II PZP 4/10, OSNP 2011, nr 21–22, poz. 275). Wyrządzenie szkody przez „ruch przedsiębiorstwa" następuje zarówno, gdy szkoda jest bezpośrednim skutkiem użycia sił przyrody i pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym z niebezpieczeństwem wynikającym z zastosowania tych sił, jak i wtedy, gdy pozostaje w związku z samym tylko ruchem przedsiębiorstwa jako całości (za wyrokiem SN z 5 stycznia 2001 r., sygn. akt V CKN 190/00, LEX nr 52421). Ustawodawca w art. 435 § 1 k.c. wprowadził tzw. rozszerzoną odpowiedzialność przedsiębiorstw wprawianych w ruch za pomocą sił przyrody, opartą na zasadzie ryzyka, ale istnieje ona pod warunkiem, że szkoda pozostaje w normalnym związku przyczynowym z ruchem przedsiębiorstwa. Okoliczność tę należy wykazać w procesie, przy czym ciężar dowodu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne, czyli na poszkodowanym powodzie (z odwołaniem się do wyroku SN z 12 marca 2009 r., sygn. akt V CSK 352/08, LEX nr 515424). Odróżnienie przedsiębiorstwa lub zakładu wprawianych w ruch za pomocą sił przyrody od innych nie może być oparte na przeciwstawieniu całej działalności przedsiębiorstwa lub zakładu opartej na wykorzystaniu sił przyrody używaniu poszczególnych urządzeń uruchamianych za pomocą tych sił.
