Zawirowania związane z Trybunałem Konstytucyjnym i Komisją Wenecką odwróciły uwagę – także moją, od spraw mniej spektakularnych, ale mających duże znaczenie dla wymiaru sprawiedliwości. Minister sprawiedliwości kilka razy mówił, że chce uelastycznić katalog kar pozbawienia wolności. Najniższa kara pozbawienia wolności wynosiłaby tylko tydzień i miałaby odstraszać początkujących przestępców, najdłuższa miałaby trwać 30 lat. Rozważana jest również kwestia wprowadzenia kary bezwzględnego dożywocia.
Pod publiczkę
Przypomniał mi się felieton Tomasza Pietrygi o reakcji ministra sprawiedliwości na gwałt dokonany przez skazanego na przepustce („Rz", 17 lutego 2016 r.). W efekcie – wyrzucenie dyrektora więzienia i stwierdzenie, że trzeba podwyższyć kary oraz ograniczyć prawa więźniów do przepustek, urlopów zdrowotnych i innych. Takie wypowiedzi nazwałbym nieprzemyślanymi i „pod publiczkę". W końcu dzisiejsza władza może zwołać posiedzenie Sejmu i przyjąć w dwa dni poprawki w ustawach karnych. Tylko dobre prawo to nie takie, które odpowiada na społeczne zapotrzebowanie odwetu w chwilach kryzysu.
Należałoby sięgnąć głębiej w cały ogromnie skomplikowany proces polityki karnej i prawa penitencjarnego, wysokości grożących kar i skutku, jaką określona kara ma przynieść. Stwierdzenie bowiem, że jeśli podwyższy się maksymalną karę za gwałt z 15 lat do 30, to będzie mniej gwałtów, jest pobożnym życzeniem, o czym pan minister, jako prawnik, wie. Rola odstraszająca kary jest odstraszająca tylko dla tych, którzy z reguły poważnie o popełnieniu przestępstwa nie myślą. Co więcej: „nawet niektórzy wykształceni ludzie władzy w krajach postkomunistycznych nie mogą się pozbyć ze swej mentalności nieracjonalnej wiary w omnipotencję represji jako podstawowego regulatora zachowań ludzkich, w tym wypadku ograniczającej przestępczość" („Przegląd Więziennictwa" nr 72 z 2011 r.).
Prawnicy, psychologowie, socjologowie uczą się, że kara pozbawienia wolności ma spełniać wiele zadań. Po pierwsze, jest odpłatą złem za zło, według trochę zmienionej zasady oko za oko, ząb za ząb, dalej, prewencji, czyli odseparowania przestępcy od możliwości popełnienia kolejnego czynu, powrotu do przestępstwa – czyli recydywy oraz resocjalizacji skazanych. Przepisy kodeksu karnego wykonawczego są prawie nieznane nie tylko społeczeństwu, ale i ogromnej rzeszy prawników, którzy na co dzień nie mają do czynienia z wykonywaniem wyroków.
Moim zdaniem część kodeksu była pisana przez optymistów i niemających praktycznego doświadczenia teoretyków, na dodatek w innym jeszcze ustroju, czasie nieadekwatnym do obecnej codzienności, życia w więzieniach i uwypuklających resocjalizację jako czynnik najważniejszy w wykonaniu kary. Wówczas nie mieli oni pojęcia o tym, na ile ich założenia mogą być spełnione w penitencjarnej rzeczywistości. Celem ogólnie dla społeczeństwa najważniejszym nie jest wcale resocjalizacja, tylko proste „odpłacenie" za przestępstwo. O kryminologii, o roli resocjalizacji większość społeczeństwa nigdy nie słyszała albo w ogóle nie wie, co oznaczają. Siedmiodniowy pobyt w zakładzie karnym skazany potraktuje jak ten „szczęśliwiec", który na licytacji Wielkiej Orkiestry wygrał jednodniowy pobyt w więzieniu. Jeden zapłacił, drugi ma za darmo! A jakie koszty takiej siedmiodniowej „kary" poniesie państwo?
