Plan Waldemara Żurka na Krajową Radę Sądownictwa. Zmiany w projekcie na ostatniej prostej

W niedzielę 23 listopada miną dwa lata od wydania głośnego wyroku pilotażowego Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Wałęsa przeciwko Polsce, w którym stwierdzono naruszenie prawa do niezależnego sądu poprzez m.in. wadliwą procedurę powoływania sędziów z udziałem KRS wybieranej przez polityków i wezwano do usunięcia tych naruszeń. Jest to też termin, który Polska dostała na wykonanie tego orzeczenia i wprowadzenie stosownych zmian.

Reforma KRS prawie gotowa. Sędziów do Rady będą wybierać sędziowie

Czasu zostało zatem niewiele, a odpowiednie reformy nadal nie zostały wdrożone. Wydaje się jednak, że w ostatnich miesiącach doszło do znaczącego przyspieszenia prac. Przed kilkoma tygodniami minister sprawiedliwości Waldemar Żurek przedstawił projekt tzw. ustawy praworządnościowej, która ma uregulować status tzw. neosędziów, czyli sędziów powołanych po 2018 r. Zapowiedział też, że w najbliższych dniach pokaże gotowy projekt nowej ustawy o KRS. Nadmieńmy, że nie będzie to pierwsze podejście ekipy rządzącej do zmiany tej ustawy. Próba podjęta przez Adama Bodnara przed ponad rokiem zakończyła się fiaskiem, bowiem uchwaloną ustawę prezydent Andrzej Duda skierował do Trybunału Konstytucyjnego, gdzie tkwi do dziś.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Wkrótce nowa ustawa o Krajowej Radzie Sądownictwa. Co będzie zawierała?

Ministerstwo Sprawiedliwości pracuje nad nową ustawą o Krajowej Radzie Sądownictwa. Nieoficjalnie...

Minister Żurek liczy, że tym razem będzie inaczej i przekonuje, że szykuje projekt kompromisu. Jak ustaliliśmy przepisy te miały zostać zaprezentowane na konferencji prasowej już w czwartek, jednak na ostatniej prostej postanowiono dopracować projekt i wprowadzić do niego ostatnie poprawki. Istotne zastrzeżenia zgłosiła bowiem działająca przy resorcie Komisja Kodyfikacyjna Ustroju Sądownictwa i Prokuratury.

Z opinii wydanej przez ten organ wynika, że projekt, który trafił do oceny komisji, reformuje trzy osobne grupy przepisów regulujących odpowiednio: ustrój i kompetencje organów sądów powszechnych, zagadnienia związane z odpowiedzialnością dyscyplinarną sędziów oraz zasady i tryb wyboru członków Krajowej Rady Sądownictwa. Komisja stwierdziła, że projekt ten powinien zostać podzielony na trzy osobne akty prawne.

Co do zasady projekt ministra Żurka zmierza do odebrania Sejmowi kompetencji wyboru sędziów-członków KRS i przywrócenia tego uprawnienia środowisku sędziowskiemu. W zreformowanej Radzie miałoby znaleźć się sześciu sędziów sądów rejonowych, trzech sędziów sądów okręgowych, dwóch sędziów sądów apelacyjnych i po jednym z sądów wojskowych, Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz jeden sędzia wojewódzkiego sądu administracyjnego.

Nowe zasady wyboru członków KRS. Co z tzw. neosędziami?

W przepisach, które trafiły do opiniowania, ministerstwo przewiduje tzw. kurialny system wyborów, w którym członkowie KRS byliby wyłaniani wyłącznie przez grupę sędziów, do której należy wybierany kandydat. Zasadniczo każdy sędzia mógłby oddać jeden głos, jednak sędziom sądów powszechnych przysługiwałaby większa liczba głosów na kandydatów, będących sędziami określonych sądów.

Tej propozycji przeciwna jest komisja kodyfikacyjna. Jej zdaniem każdy sędzia powinien móc oddać 15 głosów, które odpowiadają liczbie sędziowskich członków KRS. Co ważne, głosy te powinny być oddane z zachowaniem podziału miejsc z poszczególnych rodzajów sądów.

– Proponowane rozwiązanie pozwoli wzmocnić powszechność wyborów do KRS, a tym samym zapewni, że jej członkowie, którzy są sędziami, będą stanowić reprezentację całego środowiska sędziowskiego, a nie wyłącznie sądów, w których zajmują urząd – przekonuje w opinii komisja.

Przygotowywana reforma zmienia też zasady kandydowania do KRS. Co ważne, proponowane rozwiązania nie zablokują tzw. neosędziom możliwości ubiegania się o członkostwo w Radzie, choć mogą je znacznie ograniczyć. Resort planuje bowiem wprowadzenie wymogu stażowego na szczegółowo wymienionych stanowiskach sędziowskich.

Komisja kodyfikacyjna opowiada się za to za wprowadzeniem wymagania, aby kandydat na członka KRS miał w dniu wyborów co najmniej 10-letni staż na stanowisku sędziego, w tym co najmniej 5-letni staż na aktualnie zajmowanym stanowisku.

Resort proponuje też, żeby członkowie KRS tracili swój mandat w przypadku powołania na inne stanowisko sędziowskie, czyli np. w razie awansu do sądu wyższej instancji. Wydaje się, że ma to zapobiec krytykowanej w ostatnich latach praktyce awansowania członków KRS. Z tym rozwiązaniem nie zgadza się komisja kodyfikacyjna i domaga się rezygnacji z niego.

Głosowanie elektroniczne albo tradycyjne. Kto przeprowadzi wybory do KRS?

Krytycznie oceniono też proponowany przez ministerstwo mechanizm korekty wyborów sędziów do KRS ze względu na czynnik geograficzny. Zakłada on, że wybór dokonywany w głosowaniu będzie następnie korygowany w ten sposób, aby wśród sędziów sądów powszechnych wchodzących w skład Rady znalazł się przedstawiciel każdej z apelacji. Według komisji rozwiązanie to jest nie do zaakceptowania i mogłoby prowadzić do sytuacji, w której kandydaci, pomimo że uzyskali wystarczająco wysoką liczbę głosów, nie mogliby objąć mandatu członka KRS, ponieważ pochodzą z tej samej apelacji.

Szykowana przez ministra Żurka reforma ma także szczegółowo regulować organizację i przebieg wyborów do KRS. Resort proponuje wprowadzenie elektronicznego sposobu głosowania, a system informatyczny, który na to pozwoli, ma trafić do prezesa WSA w Warszawie.

Zdaniem komisji kodyfikacyjnej nie jest to dobre rozwiązanie. Propozycja ministerstwa nie określa bowiem w jaki sposób zapewniona zostanie tajność i prawidłowość głosowania oraz w jaki sposób badane będą ewentualne naruszenia. Poza tym powstają wątpliwości, czy system ten uda się opracować i wdrożyć na czas, czyli do maja 2026 r., kiedy to upływa trwająca kadencja KRS.