Niewidomi adwokaci prowadzą kancelarie

Pytany, czy podejmie się sprawy w sądzie na drugim krańcu województwa, mecenas Andrzej Góźdź z Lublina odpowiada, że nie widzi przeszkód. W jego ustach brzmi to przewrotnie. Jest niewidomy.

Właśnie wrócił z Sandomierza. Jutro jedzie na sprawę do Zamościa. Bywało, że przeciwnik procesowy nawet się nie zorientował w jego niepełnosprawności.

– Staram się jej nie eksponować. Wchodzę na salę, siadam tam, gdzie powinienem, i robię swoje – mówi mecenas Góźdź.

Pochodzi spod Starachowic. Wzrok stracił jako kilkunastoletni chłopiec. Razem z kolegami strzelał z karbidu umieszczonego w  butelkach. Zabawa był przednia, dopóki jedna z butelek nie wybuchła mu prosto w oczy. Wiele miesięcy przeleżał w szpitalu z nadzieją, że odzyska wzrok. Dwa lata po wypadku usłyszał, że stracił go na zawsze. Trafił do Ośrodka dla Niewidomych w Laskach. Na nowo uczył się chodzić, pisać i czytać brajlem. Skończył szkołę podstawową, a potem z sukcesem liceum ogólnokształcące o profilu matematycznym i wybrał studia prawnicze na UMCS w Lublinie. Słuchał wykładów, bardziej skomplikowane zagadnienia nagrywał. Razem z kolegami na głos uczył się zagadnień. Skończył prawo i zdecydował się na aplikację adwokacką. Decyzja ta wywołała konsternację w lubelskiej palestrze. Mało kto wyobrażał sobie niewidomego adwokata. Wydeptywanie ścieżek trwało dwa lata, zanim został wpisany na listę aplikantów, ale nie wiedziano, co z nim począć. W tych czasach adwokaci działali w zespołach adwokackich. Żaden z pięciu zespołów nie kwapił się przyjąć niepełnosprawnego aplikanta. Ówczesny dziekan Okręgowej Rady Adwokackiej w Lublinie zadecydował, że Andrzej Góźdź w każdym zespole będzie praktykował przez pół roku. Został wędrującym aplikantem.

– Moim pierwszym patronem był Ferdynand Rymarz, późniejszy sędzia Trybunału Konstytucyjnego i przewodniczący Państwowej Komisji Wyborczej. On zdradzał mi tajniki zawodu – wspomina Andrzej Góźdź.

Późniejsi patroni byli różni, aż w końcu trafił do mecenasa Tomasza Przeciechowskiego. To on rzucił go na głęboką wodę i powierzył prowadzenie obrony jednego z oskarżonych w procesie lubelskiej ośmiornicy. Sprawdził się. Dostał kolejne sprawy. W 1990 r. zdał egzamin i rok później został wpisany na listę adwokatów. Na brak klientów nie narzeka. Na koncie ma też rozstrzygniętą po jego myśli skargę w sprawie konstytucyjności przepisów kodeksu cywilnego regulującego zasady odpowiedzialności funkcjonariuszy publicznych (SK 18/00).

Takich jak on  niewidomych adwokatów  jest kilku. Od ćwierć wieku w Katowicach kancelarię prowadzi Czesław Kotas (wzrok stracił, kiedy miał pięć lat, gdy eksperymentował z niegaszonym wapnem). Od blisko trzech lat w Kędzierzynie-Koźlu działa Magdalena Szyszka (niewidoma od urodzenia). Skończyła prawo na Uniwersytecie Warszawskim, w 2005 r. bez problemów zdała egzamin na aplikację adwokacką. Opowiada, że zawsze chciała być adwokatem i mieć kancelarię. Temu celowi podporządkowała swoje życie.

Nie obyło się jednak bez przeszkód, tym razem ze strony urzędników. Młoda adwokatka postanowiła uruchomić kancelarię ze wsparciem środków unijnych. Znalazła konkurs, w którym preferowane miały być osoby niepełnosprawne. Do jej wniosku urzędnicy odnieśli się jednak z dystansem i wpisali go na listę rezerwową. Powątpiewali, czy zdoła poprowadzić taką działalność przez rok, czyli tzw. okres związania celem. Zarzucili jej przeszacowanie kosztów, ponieważ np. wpisała w nie iPhone'a, który ma wbudowany program do odczytu ekranu, a nie zwykły aparat komórkowy.

– Członkowie komisji nie potrafili wyczuć specyfiki kancelarii prowadzonej przez osobę niewidomą ani zrozumieć, że kancelarii prawnej nie można zamknąć od tak, po roku – mówi mecenas Szyszka.

W końcu dotację dostała, ale okrojoną. Własną kancelarię otworzyła w grudniu 2010 r. Na brak pracy nie narzeka.

Do końcowego egzaminu adwokackiego przygotowuje się także niedowidząca Katarzyna Heba, aplikantka adwokacka z Gdańska. Jednocześnie pisze pracę doktorską „Przestępstwa popełniane przez niewidomych i niedowidzących".

– Pracę naukową traktuję  jako zajęcie dodatkowe. Swoje życie wiążę z adwokaturą – mówi Katarzyna Heba.

Technika i porządek

Czesław Kotas uważa, że możliwości uprawnia zawodu adwokata są dziś o wiele większe niż w czasach, kiedy on zaczynał karierę.

– Teraz jest dużo nowinek technicznych ułatwiających życie – mówi.

Adwokaci mają do dyspozycji wyspecjalizowane programy przetwarzające teksty w dźwięk (streamreader), naszpikowane elektroniką telefony komórkowe. Są specjalne, choć drogie skrypty umożliwiające korzystanie z baz prawnych i bieżącego orzecznictwa, a także specjalistyczne urządzenia, np. brailsense i brailpaq, pomagające w cichym sporządzaniu notatek na sali sądowej.

Andrzej Góźdź uważa, że ważna jest też dobra organizacja pracy. W swoim gabinecie bezbłędnie potrafi wskazać, na której półce stoi konkretna książka, gdzie są akta, które oznacza wizytówkami w alfabecie brajla. Z przyswajaniem wiedzy też nie ma problemu.

– Oczywiście zmysł wzroku jest dominujący, ale nie uczę się na pamięć przepisów, nawet nie próbuję. Wiem, o co w nich chodzi, i gdzie ich szukać  – mówi mecenas Góźdź.

– Bywa, że klient dopiero po rozmowie dostrzega, że ma do czynienia z niewidzącym, gdy wyciągam na pożegnanie dłoń i nie mogę trafić w jego  – mówi Czesław Kotas.

Bez pomocy czasami jednak trudno się obyć. Choćby do takich banalnych spraw, jak sprawdzenie edycji tekstu. Czesławowi Kotasowi od początku pomaga żona. Jest jego asystentem, kierowcą, przewodnikiem i logistykiem.

Asystentem żona,  kierowcą tata

– Robi notatki, przegląda akta, bywa, że towarzyszy mi na sali sądowej. W ciągu 30- letniej praktyki tylko kilkakrotnie słyszałem pytanie   sądu, kim jest towarzysząca mi osoba. Odpowiadam, że asystentką, bo jestem niewidomy. To zazwyczaj wystarczy – mówi mecenas Kotas.

Magdalena Szyszka korzysta z pomocy mamy emerytki. Czasami, kiedy potrzebuje podwiezienia, z pomocy taty.

– Przygotowuję dokumenty i pisma, ale nie jestem w stanie sprawdzić, czy nie posypały się czcionki. Pomoc mamy na razie wystarcza, ale wiem, że kiedyś będę musiała zatrudnić asystenta – mówi mecenas Szyszka. Przyznaje, że zdarzają się problemy z czytaniem akt, szczególnie w prokuraturze, mama nie jest bowiem ani adwokatem, ani aplikantem.

– Na szczęście w sprawach cywilnych coraz więcej dokumentów jest dostępnych  elektronicznie – dodaje.

– Kiedy zaczynałam aplikację, mecenas Jerzy Glanc, ówczesny dziekan okręgowej izby adwokackiej, przestrzegał, że największym problemem będzie zachowanie tajemnicy adwokackiej – mówi Katarzyna Heba.

Radzi sobie z tym za pomocą techniki. Akta kopiuje przenośnym skanerem. Czyta w domu lub kancelarii.

– Na sali sądowej nie ma jednak zmiłuj. Jesteśmy traktowani jak zwyczajni adwokaci – dodaje Heba.

Ma świadomość swojej ułomności, np. tego, że nie może na bieżąco reagować na to, co się dzieje na sali, bo nie dostrzega komunikatów niewerbalnych.