Przykazania na czas chaosu

– Od dawna było dla mnie jasne, że trzeba opisać polską rzeczywistość, odwołując się do najbardziej uniwersalnego klucza, a jest nim bez wątpienia dekalog zawierający normy moralne, nakazy, które są ważne dla każdego, niezależnie od wyznania – wyjaśnia Beata Januchta, pomysłodawczyni powstającego cyklu. – W latach 80. ubiegłego wieku, w czasach chaosu naszej gwałtownie zmieniającej się rzeczywistości, Krzysztof Kieślowski zrealizował swój „Dekalog”. Przez kolejne 20 lat znowu bardzo wiele się zmieniło. Na naszych oczach padały świętości, autorytety, łamane były tabu. Dziś ludzie są jeszcze bardziej zagubieni niż wtedy. Tymi filmami próbujemy pytać, czy w naszym życiu są dziś jakieś normy.

– Najpierw miał być to dekalog według młodych dokumentalistów – mówi Barbara Paciorkowska, szefowa Redakcji Dokumentu i Reportażu TVP 2. – Ale okazało się, że dla nich nie jest to proste zadanie, potrzebne jest bowiem nie tylko filmowe, ale przede wszystkim życiowe doświadczenie. Poszczególne filmy realizują więc w większości nieco starsi dokumentaliści, którzy chcą powiedzieć na temat dekalogu coś ważnego, osobistego. Nie było dodatkowych założeń, żadnej programowej kontrowersyjności. Siłą dekalogu jest zadawanie pytań i stawianie problemów. Patronat duchowy nad naszym przedsięwzięciem sprawują Maria Kieślowska i Krzysztof Piesiewicz.

Marcin Koszałka zajmuje się w swoim przejmującym filmie czwartym przykazaniem – czcij ojca swego i matkę swoją. Jego bohater, 53-letni Jacek, lekarz psychiatra, uzależniony jest od apodyktycznej i zaborczej matki, która wciąż nie pozwala mu rozpocząć własnego życia. Obrzuca obelgami kobietę, którą pokochał, i wciąż powtarza synowi: „Opamiętaj się, masz 53 lata”.

– Na pokazie filmu w czasie krakowskiego festiwalu był obecny bohater ze swoją partnerką – wspomina Barbara Paciorkowska. – Pytano go, dlaczego będąc psychiatrą, zdecydował się na totalne obnażenie siebie. Wyjaśnił, że potraktował to jako swoją terapię. Ale dla jego mamy film okazał się bardzo bolesny.

Niełatwy problem podjął także w swoim dokumencie Maciej Cuske. Trzecie przykazanie – pamiętaj, abyś dzień święty święcił – to spojrzenie na uroczystość Pierwszej Komunii Świętej jego syna Stasia – i to z różnych perspektyw.

Okazuje się, że to najważniejsze przeżycie dla dziadków chłopca, dla rodziców – zaledwie kontynuacja tradycji, dla Stasia – oczekiwanie na wymarzone prezenty i niechęć do uczenia się kolejnych wymaganych modlitw...

Także po pozostałych filmach widzowie mogą spodziewać się bolesnych pytań, skomplikowanych historii.

Tak jest na pewno w przypadku otwierającego cykl dokumentu Beaty Januchty poświęconego pierwszemu przykazaniu – nie będziesz miał bogów cudzych przede mną. Bohater, 30-letni Maciek, już kilka razy zmieniał swoje życie. Po czterech latach spędzonych w seminarium porzucił je, gdy się zakochał. A potem zostawił ukochaną dla następnej kobiety. Teraz, jako socjolog, bada religijność bezdomnych.

– Mój Bóg jest pełen sprzeczności, czasem mam wrażenie, że zrobił nas w trąbę, stwarzając i znikając – mówi o swojej wierze.

Ewa Świecińska, interpretując przykazanie piąte – nie zabijaj – opowiada historię miłości dwojga 23-latków – Ani i Bartka. On na wózku inwalidzkim, śmiertelnie chory na raka, zmaga się ze swoją chorobą już tylko dla Ani...

Ciężkie chwile przeżywa także bohaterka filmu Anety Augustyniak i Piotra Jaworskiego interpretujących przykazanie szóste – nie cudzołóż. Siostra Judyta po 20 latach służenia Bogu w klasztorze postanowiła powrócić do świeckiego życia i spróbować na nowo ułożyć swoją rzeczywistość. Jest to tym trudniejsze, że jej rodzina nie potrafi zaakceptować tej de-cyzji.