Maurice Bejart wierzył, że taniec jest pięknem i radością

Tekst z archiwum "Rzeczpospolitej"

W niemal wszystkich informacjach napływających po śmierci Maurice'a Béjarta jego dokonania urywały się z początkiem lat 90. A przecież do końca był aktywny, uczył młodzież, przygotowywał nowe balety, wznawiał stare. W pomięci pozostanie jednak przede wszystkim szefem i założycielem Baletu XX Wieku, zespołu mającego siedzibę w Brukseli i działającego od końca lat 50. do 1987 r., kiedy to sam Béjart postanowił przenieść się do Lozanny. Owe 27 lat w jego życiu wystarczyło, by stawiać go w jednym rzędzie z najwybitniejszymi artystami XX stulecia, takimi jak Picasso, Strawiński, Joyce czy Grotowski. Każdy z nich dokonał rewolucji w sztuce.

Książę bez talentu

Naprawdę nazywał się Maurice Jean Berger. Urodził się 1 stycznia 1927 r. w Marsylii. Na lekcje tańca zapisał go ojciec, traktując je jako ćwiczenia korygujące sylwetkę wątłego chłopca. Zadebiutował w 1946 r. w Marsylii, ale nie był to występ specjalnie udany. Potem wyjechał do Paryża i dopiero tu rozpoczął się okres prawdziwej pracy nad sobą.

"Tańczyłem 139 razy Księcia w Jeziorze łabędzim – napisał w pamiętnikach. – Była to wielka praca oraz sporo zdobytych doświadczeń. Nie czuło się natomiast talentu. Od początku wiedziałem, że radość sprawi mi nie to, że ja sam tańczę, ale to, że będę mógł innych ożywić w tańcu".

Przybrał nazwisko po rodzinie Béjart związanej z Molierem. Jako choreograf zadebiutował w 1954 r. baletem do muzyki Scarlattiego, ale prawdziwy debiut nastąpił rok później, gdy zaprezentował "Symfonię samotnego człowieka". Tą opowieścią o młodzieńcu osaczonym przez wrogość, który próbuje się dostosować do świata, lecz w końcu decyduje się na bunt, rzucił wyzwanie obowiązującym kanonom tańca.

– Przez całe wieki – wspominał potem – taniec nie miał własnego niezależnego bytu. Musiał ilustrować wyszukane, nienaturalne historyjki wymyślane przez drugorzędnych czy trzeciorzędnych pisarzy za pomocą kilku muzycznych numerów też trzecio- czy czwartorzędnych, w dekoracjach, których estetykę można by porównać do pudełka czekoladek.

On udowodnił, że wysublimowany balet może podejmować problemy współczesności, może drażnić, szokować, wzruszać i zmuszać do myślenia.

Odrodzenie tańca

Mimo powodzenia "Symfonii samotnego człowieka" Béjart borykał się z kłopotami organizacyjnymi i finansowymi. Dopiero nieprawdopodobny sukces "Święta wiosny" z muzyką Strawińskiego wystawionego w 1959 r. w Brukseli spowodowało, że znalazł w tym mieście przystań i stworzył najsłynniejszy zespół – Balet XX Wieku.

Ta nazwa nie była wyrazem megalomanii artysty, lecz odzwierciedlała jego przekonanie, że balet jest rzeczywiście sztuką XX wieku. Béjart go odrodził, choć sam nie przypisywał sobie takich zasług. Jego zdaniem odrodzenie tańca nastąpiło, gdy Europa nauczyła się szanować sztukę innych kontynentów.

W czym przejawiała się niezwykła indywidualność Béjarta? On niezmiennie wierzył, że taniec może przekazać to, co najbardziej nurtuje współczesnego człowieka. Z Baletem XX Wieku, dla którego przygotował ponad 100 choreografii, wykreował spektakle totalne, inspirowane muzyką klasyczną, folklorem, urywkami pieśni i recytacji, projekcjami filmowymi. Sentymentalizmowi i ulotności tańca klasycznego przeciwstawił siłę, moc i energię tkwiącą w ludzkim ciele, dlatego eksponował w swych baletach przede wszystkim tancerzy mężczyzn.

Piękne i aroganckie

Sam Béjart natomiast chętnie podkreślał dwie ważne dla niego sprawy: taniec jest radością i taniec jest pięknem. – Moje balety są do tego stopnia piękne, że aż wydają się aroganckie – wyznawał.