Wielki wysyp samobójców

„Rz" dotarła do statystyk Komendy Głównej Policji dotyczących samobójstw w Polsce w ubiegłym roku. Wynika z nich, że padł tragiczny rekord – ich liczba wzrosła o blisko połowę, do 6,1 tys. osób. To tak, jakby w ciągu roku wyludniło się małe miasteczko. Tylu samobójstw nie było nigdy w ciągu ostatniego ćwierć wieku.

Do desperackich kroków coraz częściej popychają ludzi przyczyny ekonomiczne, w tym brak pracy i stałych źródeł utrzymania. – Opowieści o tym, że kryzys w Polsce został zażegnany, są wyssane z palca. Tysiącom ludzi towarzyszy lęk przed przyszłością, utratą pracy, tym, że mogą znaleźć się pod mostem, stracić rodzinę i  wszystko, czego w życiu się dorobili. To ma wpływ na ich decyzje – mówi Bogusław Prajsner, socjolog, były dyrektor PARPA.

Przez wiele lat liczba prób samobójczych nie przekroczyła pułapu 6 tys. rocznie (w najgorszych latach ćwierćwiecza było ich maksymalnie  5,9 tys., w tym 5,1 tys. zgonów).

Ubiegły rok był wyjątkowo tragiczny. Na życie targnęło się 8579 osób, czyli o blisko 2,8 tys. więcej niż rok wcześniej  (w 2012 r. było ich 5791 ). Także więcej desperatów osiągnęło cel: z życiem rozstało się 6097 osób, czyli o prawie 2 tys. więcej niż w roku poprzednim ( w 2012 r. zabiło się 4177 osób).

– To rzeczywiście ogromny skok i wstrząsająco zadziwiający wynik.  Zwłaszcza że nie wzrasta rozwarstwienie społeczne, które by spychało coraz większą grupę osób w wieku aktywności zawodowej na margines, a średnie dochody zaczęły rosnąć – przyznaje prof. Janusz Czapiński, psycholog społeczny.

Samobójcy to głównie mężczyźni (stanowią ponad 80 proc.). Desperaci kończą ze sobą zwykle w czterech ścianach, wieszają się, rzadziej np. trują. Najgorszy nie jest już poniedziałek, bo we wszystkie dni tygodnia liczba samobójstw jest podobna.

Najwięcej, bo ponad tysiąc zamachów samobójczych, było na Śląsku, a najmniej w woj. podlaskim. Co czwarte samobójstwo miało miejsce na wsi. W dalszej kolejności na taki krok decydowali się  mieszkańcy małych miast (od 20 do 50 tys. mieszkańców) i dużych, ponad półmilionowych metropolii (prym wśród tych ostatnich wiedzie Warszawa).

Co jest powodem tragicznych decyzji? Samobójcy często tajemnicę zabierają ze sobą – tylko co ósmy zostawił list pożegnalny. Często nawet rodzina nie wie, dlaczego ich bliscy odeszli z tego świata – w połowie przypadków policyjna statystyka podaje, że przyczyna jest nieustalona.

Tam, gdzie jest znana – obok nieporozumień rodzinnych i choroby psychicznej (w tym także np. depresji) lub przewlekłej – coraz więcej osób popełnia samobójstwo z powodu braku środków na życie lub nagłej utraty źródła utrzymania.

48 proc. osób więcej próbowało odebrać sobie życie w 2013 r. niż rok wcześniej

Co o tym świadczy? Jedna czwarta ubiegłorocznych samobójców to bezrobotni.  Szokujący sposób  wybrał 56-letni Andrzej F. z Kielc, który latem zeszłego roku podpalił się pod Kancelarią Premiera. Kilka dni później zmarł.  Był bez pracy, bo z  powodu schorzenia kręgosłupa ją stracił, nowej nie mógł znaleźć. Rodzina żyła z zasiłku.

Ze statystyk policji wynika, że wśród samobójców przybywa osób bez stałego źródła utrzymania. W 2011 r. było ich 672, rok później 731, a w zeszłym roku  o przeszło sto więcej. Przybywa desperatów będących na utrzymaniu innych: w 2011 r. było ich pół tysiąca, a w ubiegłym – niemal drugie tyle.

Co ósmy samobójca pracował fizycznie, wśród nich są też rolnicy, prowadzący własny biznes, a nawet kilkudziesięciu studentów.

Newralgiczny jest wiek po pięćdziesiątce. I tak prawie co piąty samobójca miał od 50 do 59 lat (najwięcej było osób  w wieku 55–59 lat). Drugi krytyczny przedział wiekowy dotyczył ludzi młodych – 25–39 lat. Rzadko z życiem rozstawali się emeryci.

– Dla pracodawców człowiek po  50.  jest za stary i nie chcą w niego inwestować. Chyba że jest ekspertem w skali światowej, zna cztery języki i obracał się między Paryżem a Tokio. Dla części ludzi, także wykształconych, rynek pracy jest wielką pułapką – mówi Bogusław Prajsner. – Jeśli ktoś np. pracował 20 lat jako nauczyciel, to co teraz? Pójdzie do kasy w supermarkecie? To rodzi frustracje i depresje – mówi Prajsner.

Ekspert uważa, że samobójstwa popełniają ludzie, którzy  wcześniej wcale nie byli na garnuszku opieki społecznej, ale tacy, którzy mieli pracę czy biznes, zbankrutowali i  pogrążyli się w ekonomicznym dołku.

Prof. Janusz Czapiński z kolei przyznaje: – Dla osób młodych, w wieku 35–40 lat, powodem odebrania sobie życia może być utrata perspektyw wynikająca z utraty pracy czy dochodów. Prof. Czapiński uważa, że do lawiny samobójstw mógł się przyczynić wzrost spożycia alkoholu. – Z moich badań wynika, że znacząco przybyło osób, które się przyznają do nadużywania alkoholu. A jeśli chodzi o skuteczne samobójstwa, to są dwa czynniki: zaburzenia psychiczne, w tym depresje, także sytuacyjne, jako odpowiedź na beznadziejną sytuację życiową,  i uzależnienia – zaznacza profesor.

Bogusław Prajsner zwraca uwagę, że w kryzysie zwykle rośnie spożycie alkoholu. – Alkohol  to niewątpliwie dodatkowy czynnik psychiczno-emocjonalny, który sprawia, że ludzie finalizują podjętą wcześniej decyzję. Ale nie on jest praprzyczyną samobójczego kroku – mówi Prajsner.

Dr Piotr Broda-Wysocki z Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych ocenia, że samo bezrobocie czy ubóstwo nie wystarczy. – Powody samobójstw są skumulowane. Na brak pracy nakładają się niepowodzenia osobiste, skłonność do depresji, nieradzenie sobie z trudnościami – zaznacza.

Wstrząsające jest to, że przeszkodą dla samobójców nie są dzieci, które kiedyś były „argumentem" za życiem. Niemal tyle samo wśród desperatów było osób bezdzietnych, jak i posiadających jedno albo dwoje dzieci.

6097 osób odebrało sobie życie w ubiegłym roku. To niechlubny rekord ćwierćwiecza