Można darowiznę odwołać, ale nie zawsze

Czytelniczka i jej mąż przekazali umową notarialną młodszej córce dorobek życia: dom mieszkalny, zabudowania gospodarcze z działką 0,5 ha. Sami zastrzegli sobie prawo do dożywotniego korzystania z najniższej kondygnacji domu. Niedługo po dokonaniu darowizny mąż czytelniczki zmarł. Córka nie udziela jej pomocy ani wsparcia, także w chorobie. Toleruje to, że jej dzieci niegrzecznie, lekceważąco odnoszą się do babki, a mąż po pijanemu obrzuca ją wyzwiskami. Czytelniczka zmuszona była wyprowadzić się do starszej córki. Pyta, czy może odwołać darowiznę.

Co do zasady – tak. Trzeba jednak mieć świadomość, że jeśli córka nie zgodzi się na oddanie nieruchomości, tj. pójść do notariusza i przenieść własność z powrotem na czytelniczkę, pozostaje droga sądowa. Jedynym powodem odwołania darowizny jest rażąca niewdzięczność obdarowanego.

[srodtytul]Trzeba udowodnić[/srodtytul]

Takie sprawy są z reguły trudne i przykre. W razie sporu, jeśli obdarowany nie chce dobrowolnie zwrócić darowizny, decyduje o tym sąd, który musi uwzględnić wszystkie okoliczności sprawy. Zasadniczo, gdy sprawa trafi do sądu, ciężar wykazania owej rażącej niewdzięczności spoczywa na darczyńcy. Musi wskazać na jej konkretne przejawy i poprzeć to dowodami. Z reguły zasadnicze znaczenie w takich sprawach mają zeznania świadków, np. sąsiadów, krewnych czy też pracowników opieki społecznej, jeśli darczyńca, pozbawiony pomocy ze strony obdarowanego, zmuszony był z niej korzystać.

Oczywiście, obdarowany może bronić się przed zarzutami i powoływać dowody świadczące o tym, że są one niesłuszne i niesprawiedliwe.

Sprawy o odwołanie darowizny dość często trafiają także na wokandę Sądu Najwyższego. Warto więc przytoczyć tu choćby kilka orzeczeń wskazujących, jakie zachowanie sąd może uznać za rażącą niewdzięczność uzasadniającą odwołanie darowizny.

[srodtytul]Z zamiarem nieprzyjaznym[/srodtytul]

Nie ma przepisu, który określałby, jakie zachowanie, jaką postawę obdarowanego może zakwalifikować jako rażącą niewdzięczność. Przy takich ocenach odwołać się trzeba przede wszystkim do norm moralnych. W wyroku z 13 października 2005 r. (sygn. I CK 112/05) Sąd Najwyższy za kryterium pomocne w ocenie uznał dobre obyczaje przyjęte w konkretnym środowisku i zwyczajowe relacje między obdarowanym a darczyńcą. Zaznaczył, że wprawdzie do istoty umowy darowizny nie należy obowiązek sprawowania opieki nad darczyńcą, jednakże umowa taka rodzi moralny obowiązek wdzięczności. Nabiera on szczególnej wymowy, gdy dochodzi do darowizny między osobami najbliższymi, gdy powinność świadczenia pomocy i opieki wynika już z łączących je stosunków rodzinnych.

[b]Pojęcie „rażąca niewdzięczność” obejmuje tylko takie działania lub zaniechania obdarowanego, które są skierowane przeciwko darczyńcy z zamiarem nieprzyjaznym.[/b] Jest oczywiste, że jej przejawem jest przede wszystkim popełnienie przestępstwa, np. przeciwko zdrowiu, życiu, czci, mieniu oraz naruszenie przez obdarowanego obowiązków wynikających ze stosunków osobistych łączących z darczyńcą – np. odmowa udzielenia pomocy w czasie choroby [b](wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 14 kwietnia 2005 r., sygn. I ACa 60/05)[/b].

Na pewno nie są powodem odwołania darowizny incydentalne sprzeczki, tym bardziej sprowokowane [b](wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 22 listopada 2005 r., sygn. VI Ca 527/05)[/b]. O rażącej niewdzięczności z reguły nie może być mowy, gdy działania obdarowanego nie wykraczają poza ramy zwykłych konfliktów życiowych (rodzinnych) w określonym środowisku [b](wyrok SN z 5 października 2000 r., sygn. II CKN 280/00)[/b].

[srodtytul]Brak reakcji na agresję[/srodtytul]

Już dawno, bo [b]w wyroku z 19 października 1949 r. (sygn. WaC108/49)[/b], SN za rażącą niewdzięczność obdarowanej córki uzasadniającą odwołanie darowizny uznał brak reakcji na znęcanie się nad matką przez jej męża. To samo dotyczy tolerowania agresji wobec darczyńcy, choćby słownej, ze strony dzieci obdarowanego.

Można tak jednak zakwalifikować bierną postawę obdarowanego tylko wówczas, gdy miał on realną możliwość przeciwdziałania takim zachowaniom.

[ramka]

[b]Rok na decyzję[/b]

- Na odwołanie darowizny darczyńca ma tylko rok, licząc od momentu dowiedzenia się o niewdzięczności obdarowanego. Tyle samo czasu mają na odwołanie darowizny spadkobiercy darczyńcy.

- Darowiznę odwołuje się przez złożenie obdarowanemu oświadczenia w tym przedmiocie na piśmie. Jeśli jedno z rodziców obdarowanego, którzy dokonali wspólnie darowizny, zmarło, odwołanie darowizny przez drugiego rodzica może dotyczyć tylko jego udziału np. w darowanej nieruchomości, czyli 1/2. Potwierdził to Sąd Najwyższy w kilku orzeczeniach.[/ramka]