Służba cywilna: Jak się odwołać od negatywnej oceny okresowej

Ocenie okresowej podlegają urzędnicy służby cywilnej oraz pracownicy tej służby zatrudnieni na podstawie umów na czas nieokreślony. Co do zasady przeprowadza ją bezpośredni przełożony członka korpusu służby cywilnej. Wyjątkiem są niektóre wyższe stanowiska w służbie cywilnej, wymienione w art. 81 ust. 2 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (dalej: usc). (>patrz tabela)

Ocena okresowa dotyczy wykonywania przez członka korpusu służby cywilnej (dalej: s.c.) obowiązków wynikających z opisu zajmowanego przez niego stanowiska pracy. Sporządza się ją na piśmie i niezwłocznie zapoznaje z nią osobę ocenianą. Jej wynik może być przez ocenianego przyjęty lub zakwestionowany poprzez wniesienie sprzeciwu czy w dalszej kolejności odwołanie do sądu pracy.

Fakt, że ustawodawca przewidział możliwość weryfikacji ocen okresowych, należy ocenić pozytywnie. Od wyniku oceny okresowej zależy bowiem kariera zawodowa zarówno urzędnika, jak i pracownika służby cywilnej, choć tylko w przypadku tego pierwszego ustawa wymaga określonego sposobu postępowania (awans w przypadku pozytywnej oceny i zwolnienie z pracy w przypadku ocen negatywnych). Brak szczegółowego trybu postępowania w tym zakresie sprawia jednak, że pewne kwestie budzą wątpliwości. Niejednolite orzecznictwo też nie ułatwia członkom korpusu s.c. życia.

Pozytywna ocena

Ewentualny awans urzędnika służby cywilnej po otrzymaniu pozytywnej oceny, o którym mowa w ustawie o służbie cywilnej, to awans płacowy. Zgodnie bowiem z art. 89 usc urzędnik służby cywilnej po otrzymaniu pozytywnej oceny okresowej może otrzymać kolejny stopień służbowy, jeżeli ocena ta będzie zawierała umotywowany wniosek bezpośredniego przełożonego o jego przyznanie. A wyższy stopień służbowy to wyższy dodatek służby cywilnej, ponieważ z każdym stopniem wiąże się inny mnożnik kwoty bazowej (jej wysokość określa ustawa budżetowa). Przyznanie wyższego stopnia służbowego urzędnikowi s.c. zależy w tym przypadku od decyzji dyrektora generalnego urzędu, który może lub nie taki stopień ocenianemu urzędnikowi nadać.

Jednak już dwie kolejne następujące po sobie pozytywne oceny okresowe na jednym z dwóch najwyższych poziomów przewidzianych w skali ocen, obligują go do przyznania urzędnikowi kolejnego stopnia służbowego i to bez zbędnej zwłoki. Ma na to bowiem tylko 30 dni od dnia zapoznania urzędnika służby cywilnej z oceną okresową.

Jak widać z powyższego, mimo że ocenie okresowej podlegają zarówno urzędnicy s.c. jak i zatrudnieni bezterminowo pracownicy tej służby, tylko ci pierwsi mają zagwarantowany awans (w opisanym wyżej zakresie) po spełnieniu określonych w ustawie warunków. Pracownicy też oczywiście mogą awansować, pozytywna ocena okresowa na pewno zwiększa ich szanse w tym zakresie, ustawa jednak im tego nie gwarantuje. Ale niejako dla równowagi również w razie otrzymania przez pracownika dwóch następujących po sobie negatywnych ocen okresowych ustawa nie nakazuje – tak jak robi to w przypadku urzędników – ich zwolnienia. Stosunek pracy urzędników służby cywilnej jako stosunek z mianowania rządzi się – jak widać – swoimi prawami, które można krótko streścić: większe wymagania, większa odpowiedzialność, ale i większa stabilizacja zatrudnienia.

Negatywna ocena

Członek korpusu służby cywilnej podlega ocenie co 24 miesiące. Jeśli jednak otrzyma negatywną notę, musi być ponownie oceniony już po upływie sześciu miesięcy od dnia zapoznania się z tą oceną. O tym, jak liczyć 24-miesięczny termin oraz kiedy może on ulec zmianie, pisaliśmy tydzień temu w tekście „Raz na dwa lata szef musi porozmawiać z pracownikiem". Dziś uzupełniająco wyjaśnijmy tylko, jak należy rozumieć sformułowanie „po upływie sześciu miesięcy od dnia zapoznania się z oceną" zawarte w przepisie art. 81 ust. 9 ustawy o służbie cywilnej. Otóż zgodnie z wyjaśnieniami Departamentu Służby Cywilnej kancelarii prezesa RM użycie wyrażenia „po upływie sześciu miesięcy od dnia zapoznania się z oceną" oznacza, że ponowna ocena okresowa powinna być sporządzona niezwłocznie po dniu, w którym minie sześć miesięcy od dnia zapoznania się ocenianego z oceną negatywną.

Jeśli i ta druga ocena jest negatywna, pracodawca musi rozwiązać z urzędnikiem służby cywilnej stosunek pracy. Oczywiście nie każda druga negatywna ocena okresowa musi wywołać taki skutek. Przepisy stanowią bowiem, że rozwiązanie stosunku pracy jest obligatoryjne w razie dwukrotnej, następującej po sobie, negatywnej oceny. Muszą to być, zatem dwie negatywne oceny występujące jedna po drugiej. Jeżeli więc np. dwie negatywne oceny były przedzielone notą pozytywną przesłanka ta nie znajdzie zastosowania.

Dopuszczalny sprzeciw

Od oceny okresowej urzędnik może złożyć sprzeciw do dyrektora generalnego urzędu. Jednak w przypadku samego dyrektora generalnego, a także osoby kierującej departamentem lub komórką równorzędną oraz wojewody, wniesiony przez nich sprzeciw rozpatruje osoba, która dokonała oceny okresowej (>patrz tabela), a w przypadku kierującego komórką organizacyjną w Biurze Nasiennictwa Leśnego, a także zastępcy tej osoby – osoba wykonująca zadania dyrektora generalnego urzędu.

Członek korpusu służby cywilnej na wniesienie sprzeciwu ma siedem dni od dnia zapoznania się z oceną. Powinien on być rozpatrzony w terminie 14 dni od dnia jego wniesienia.

W razie uwzględnienia sprzeciwu ocenę okresową zmienia się albo sporządza po raz drugi. W przypadku natomiast nierozpatrzenia sprzeciwu w terminie albo jego nieuwzględnienia, urzędnik s.c. może w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji albo od dnia upływu terminu na rozpatrzenie sprzeciwu odwołać się do sądu pracy. Procedura ta przypomina nieco tryb postępowania pracownika odwołującego się od kary porządkowej, wymierzonej mu na podstawie kodeksu pracy. W obu przypadkach warunkiem uruchomienia drogi sądowej jest wyczerpanie trybu wewnątrzzakładowego.

Przykład

Pracownik służby cywilnej niezadowolony z otrzymanej oceny okresowej postanowił nie składać sprzeciwu do dyrektora generalnego urzędu, bo uważał, że to strata czasu. Chciał, aby jego sprawą od razu zajął się sąd. Ten jednak odrzucił pozew, nie rozpoznając sprawy merytorycznie, gdyż procedura wewnątrzzakładowa nie została wyczerpana.

Termin 14-dniowy jest terminem zawitym, do którego nie mają zastosowania przepisy kodeksu postępowania cywilnego dotyczące uchylania i przywracania terminów procesowych. Oznacza to, że jeśli członek korpusu służby cywilnej spóźni się i nie złoży odwołania do sądu w określonym w ustawie terminie, może stracić taką możliwość raz na zawsze.

Kłopot ?z właściwością sądu

Z treści przepisu (art. 83 usc) wynika, że członek korpusu służby cywilnej wnosi odwołanie od oceny okresowej do sądu pracy. W związku z tym częstym pytaniem, jakie stawiają sobie osoby chcące skorzystać z tej możliwości, jest: do którego sądu powinien trafić pozew: rejonowego czy okręgowego. To, że kwestia ta nie jest jednoznaczna, pokazuje wiele orzeczeń sądów, w tym sprawa zakończona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Białymstoku (wyrok z 5 marca 2014 r. III APa 5/14).

W tej sprawie powód wniósł pozew do sądu rejonowego, gdyż ten jego zdaniem był sądem właściwym do rozpoznania sprawy. Z kolei pozwany w odpowiedzi na pozew wniósł o przekazanie sprawy do rozpoznania sądowi okręgowemu. Sąd rejonowy w Białymstoku postanowieniem z 9 sierpnia 2012 r. przekazał sprawę do rozpoznania sądowi okręgowemu. Z kolei ów sąd postanowieniem z 23 listopada 2012 r. stwierdził niewłaściwość i przekazał sprawę do Sądu Rejonowego w Białymstoku.

Dwa stanowiska

W tej kwestii w orzecznictwie (pokazuje to też opisany wyżej przykład) prezentowane są dwa przeciwstawne stanowiska. Pierwsze z nich zostało wyrażone m.in. w postanowieniu Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 14 marca 2012 r. ( III APz 2/12), zgodnie z którym sprawa dotycząca nieuwzględnienia sprzeciwu od oceny okresowej członka korpusu służby cywilnej jest sprawą o prawa niemajątkowe. Tym samym zgodnie z regułami procesu (art. 17 k.p.c.) właściwym do jej rozpoznania jest sąd okręgowy.

Przeciwne stanowisko prezentuje Sąd Najwyższy

(wyrok z 30 października 2013 r. II PK 32/13; OSNP 2014/9/128).

Według niego nie każda sprawa o świadczenie niepieniężne

(facere)

ma za przedmiot prawo niemajątkowe

(art. 17 pkt 1 k.p.c.). Ocena okresowa – według SN – jest częścią stosunku pracy określonej grupy pracowników, a stosunek pracy ma charakter majątkowy. Wyłomu nie stanowi procedura ocen okresowych, która ma zakotwiczenie w ustawie i jest ściśle sformalizowana.

W związku z tym – zdaniem SN- do rozpoznania w pierwszej instancji sprawy dotyczącej ocen okresowych członków korpusu służby cywilnej właściwy jest sąd rejonowy.

I choć nadal odwołania od oceny okresowej trafiają do obu rodzajów sądu, coraz więcej z nich, rozstrzygając właściwość rzeczową sądu, przychyla się do stanowiska Sądu Najwyższego (por. wyrok SA w Rzeszowie z 24 czerwca 2014 r. III APa 4/14, http://orzeczenia.ms.gov.pl).

Przy czym warto zauważyć, że nawet rozpoznanie sprawy w pierwszej instancji przez niewłaściwy sąd nie wiąże się dla osoby zainteresowanej z żadnym niebezpieczeństwem. Nieważność postępowania zachodzi bowiem jedynie, w przypadkach określonych w art. 379 k.p.c. A jedyną przesłanką nieważności postępowania dotyczącą właściwości sądu jest sytuacja, gdy sąd rejonowy orzeka w sprawie, w której sąd okręgowy był właściwy bez względu na wartość przedmiotu sporu (>patrz ramka Co mówi prawo).

Co może sąd

Przepisy ustawy o służbie cywilnej, przewidując dla pracownika służby cywilnej możliwość odwołania się od oceny okresowej do sądu pracy, nie określają również, jakie kompetencje ma w tym zakresie sąd, tzn. czy może on np. zmienić wystawioną ocenę albo ją uchylić.

Przyjąć jednak można, że jeśli art. 83 ust. 4 usc, daje dyrektorowi generalnemu urzędu, w razie uwzględnienia sprzeciwu członka korpusu służby cywilnej wobec wystawionej mu oceny okresowej, prawo do jej zmiany albo sporządzenia jej po raz drugi, to na pewno nie mniejsze uprawnienia powinien mieć sąd pracy. Potwierdzają to liczne orzeczenia.

Na przykład zdaniem Sądu Apelacyjnego w Szczecinie (wyrok z 25 lutego 2014 r. III APa 13/13, LEX nr 1441506) sąd pracy ma legitymację do tego, aby dokonać weryfikacji ocen wystawianych pracownikowi służby cywilnej przez jego przełożonego na podstawie art. 83 ust. 4 oraz art. 81 ust. 3 i 6 ustawy z 2008 r. o służbie cywilnej. W następstwie rozpoznania powództwa po stronie sądu istnieje uprawnienie do merytorycznej ingerencji w podważaną przez pracownika ocenę i nakazanie jej zmiany przy uwzględnieniu wskazań sądu pracy.

Zdaniem SA sąd pracy, dokonując weryfikacji prawidłowości oceny okresowej pracownika, nie może w tym zakresie działać w zastępstwie pracodawcy, a jedynie nakazać mu odpowiednie działania bądź zaniechania. W przypadku niezastosowania się do rozstrzygnięcia sądu pracy orzeczenie będzie podlegać wykonaniu w drodze ewentualnej egzekucji sądowej. Tylko takie działanie stanowić bowiem będzie realizację prawa strony do rozpoznania jej sprawy przez sąd zgodnie z art. 83 ust. 5 ustawy o służbie cywilnej.

Oznacza to, że sąd ma prawo weryfikować prawidłowość wydanej względem pracownika oceny zarówno pod względem formalnym, jak i merytorycznym. (>Patrz ramka z orzecznictwa)

Błędy proceduralne

Kolejną kwestię dotyczącą postępowania przed sądem pracy, która budziła wątpliwości, wyjaśnił Sąd Apelacyjny w Białymstoku (wyrok z 5 marca 2014 r. III APa 5/14), uznając, że sąd może też uchylić ocenę pracodawcy, jeśli została ona sporządzona z naruszeniem wymaganej procedury. Uchybienia proceduralne pracodawcy związane z dokonaniem okresowej oceny (stwierdzone wady) muszą mieć jednak istotny charakter. Taki charakter będzie mieć – zdaniem SA – np. zaniechanie przeprowadzenia rozmowy z ocenianym pracownikiem w trybie przewidzianym przez § 9 rozporządzenia z 8 maja 2009 r. w sprawie warunków i sposobu przeprowadzania ocen okresowych członków korpusu służby cywilnej (DzU nr 74, poz. 633).

Te w sumie dość szerokie możliwości działania sądu rozpatrującego odwołania od ocen okresowych skłaniać powinny pracodawców do dużej ostrożności przy podejmowaniu decyzji skutkujących rozwiązaniem stosunku pracy z negatywnie ocenionym członkiem korpusu służby cywilnej. Lepiej spokojnie poczekać do sądowej weryfikacji oceny, niż narażać się na kolejny proces z pracownikiem.