W sądach brakuje tysięcy ławników. Co powinien zrobić nowy minister sprawiedliwości?

– Ławnik to brzmi dumnie – mówił przed rokiem minister sprawiedliwości Adam Bodnar zapowiadając zmiany, które miały zwiększyć zainteresowanie pełnieniem funkcji sędziego społecznego. Stwierdzał wówczas, że instytucja ta nie doczekała się dotychczas stosownego uznania.

Coraz mniej ławników w polskich sądach. Powodem słabe warunki i niskie stawki

Potwierdzały to statystyki, z kadencji na kadencję liczba ławników malała. Przed dwoma dekadami było ich w Polsce ponad 44 tys., a a gdy przed rokiem inaugurowano obecną kadencję, było ich zaledwie niewiele ponad 6 tys. W samej stolicy brakowało wówczas 200 ławników i pojawiła się obawa, że z tego powodu część spraw nie będzie mogła być rozpatrywana.

Skąd tak wielkie braki? Przyczyn jest kilka, jednak jedną z najpoważniejszych wydaje się być zbyt niska rekompensata wypłacana ławnikom. Jest to obecnie 212, 21 zł brutto za dzień pracy. – Nie rekompensuje to dniówki, którą ławnik otrzymałby w swojej pracy zawodowej. Problemem jest też brak zaplecza i infrastruktury w sądach dla ławników. Poza Warszawą ławnicy często nie mają swojego pomieszczenia socjalnego w sądzie, na rozprawy czekają na korytarzu, zdarza się, że brakuje dla nich togi. No i wreszcie brak społecznej świadomości o roli ławnika. To wszystko pokazuje marginalizujące podejście do funkcji ławnika – mówiła „Rzeczpospolitej” Martyna Skibniewska, przewodnicząca Stowarzyszenia Ławników Polskich.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Sędziów społecznych wybierzemy wraz z radnymi? Nowe pomysły ministra

Wprowadzenie instytucji sędziów handlowych oraz wybór ławników przy okazji wyborów samorządowych...

Receptą ministerstwa miały być szerokie działania, w tym rozpropagowanie instytucji ławnika sądowego, poszerzenie zakresu spraw z ich udziałem, zwiększenie stawek za orzekanie oraz wprowadzenie wyboru ławników podczas wyborów samorządowych.

Resort rozpoczął od nietrafionej akcji promocyjnej „Paprotka”, która miała odczarować stereotyp ławnika. Minister powołał także pełnomocnika ds. otwartego wymiaru sprawiedliwości, byłego sędziego Jarosława Gwizdaka, którego misja zakończyła się jednak po kilku miesiącach. Wydano poradnik dla ławników i nieznacznie wzrosła z 187 zł do 212 zł dzienna rekompensata za ich orzekanie. Resort powołał także Radę ds. Ławników, na której czele stanął wiceprezydent European Network of Associations of Lay Judges prof. Piotr W. Juchacz i zawarł porozumienie z władzami kilku miast dotyczące promocji funkcji ławnika.

Prawie 7 tys. wakatów ławniczych nieobsadzonych. Co robi ministerstwo sprawiedliwości?

Czy działania te wyprowadziły sądy z zapaści kadrowej ławników? Z najnowszych danych resortu przekazanych „Rzeczpospolitej” wynika, że pozostaje nadal 6 611 wakatów. Oznacza to, że w Polsce brakuje niemal połowy wymaganej kadry ławniczej. W trwającej kadencji wybrano bowiem 7 143 ławników i to przy uwzględnieniu wyborów uzupełniających. Co istotne, 56 proc. ławników stanowią osoby z najstarszej grupy wiekowej (od 56 do 70 lat). Z kolei najmłodsi ławnicy, w wieku do 36 lat, to jedynie 3 proc. kadry.

– Wiele udało się już zrobić. Przygotowano odpowiedni grunt pod reformę, a teraz czas przejść do konkretnych działań, czyli zmian legislacyjnych – komentuje dotychczasowe działania resortu prof. Piotr W. Juchacz, przewodniczący Rady ds. Ławników przy MS.

Jego zdaniem niezwykle cenne jest zauważenie sędziów społecznych i docenienie ich roli w wymiarze sprawiedliwości. – Uważam, że podjęte dotychczas działania były w znakomitej większości trafne. Mam na myśli m.in. przygotowanie specjalnego poradnika dla ławników, zorganizowanie specjalnej konferencji w Warszawie, podpisywanie umów o współpracy z władzami miast czy wreszcie powołanie przy ministerstwie Rady ds. Ławników – mówi prof. Juchacz.

Stwierdza przy tym, że doprowadzenie do zakładanej poprawy sytuacji ławników w sądach wymaga jeszcze sporo pracy. – Przede wszystkim należy zbudować kompleksowy system szkoleń dla ławników. Dziś zajmują się tym sądy i wygląda to niestety bardzo różnie. Szkolenia takie powinna przygotowywać i przeprowadzać Krajowa Szkoła Sądownictwa i Prokuratury. Do tego jednak potrzebna jest odpowiednia nowelizacja ustawy o KSSiP, którą jako Rada zaproponowaliśmy – informuje ekspert.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Szefowa stowarzyszenia ławników: Kończą się czasy „paprotek” w sądach

Czasy „paprotek” w sądach już się kończą. Funkcja ławnika jest niezwykle ważna dla społeczeństwa....

Jak zapełnić wakaty ławników w sądach? Potrzebna reforma

Do zmian niezbędnych do wdrożenia zalicza także poszerzenie zakresu spraw, w których orzekają ławnicy. Przypomina przy tym, że kognicja ta została bardzo ograniczona w 2007 r. – Należy odrzucić tamtą deformę i odbudować obywatelski wymiar sprawiedliwości. Zaproponowaliśmy w uchwałach poszerzenie kognicji ławników o konkretne typy spraw w trzech obszarach, w których orzekają: z zakresu prawa karnego, prawa rodzinnego i prawa pracy – mówi szef Rady.

Według prof. Juchacza pilną potrzebą jest także poprawa warunków funkcjonowania ławników w sądach. – Należy stworzyć transparentny przydział spraw w sprawach cywilnych. Trzeba też upodmiotowić ławników w sądzie, zapewnić im pokój socjalny, dostęp do komputera i systemów Lex oraz Legalis. Zmieni to pozycję i postrzeganie ławników w sądzie i wzmocni ich rolę w orzekaniu – mówi ekspert.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Jarosław Gwizdak: Rozważamy podwyżki dla ławników

W sądzie ma być normalnie, a jego centrum ma być obywatel. Rekompensata dla ławników musi zostać...

Rada ds. Ławników postuluje też podniesienie dziennej rekompensaty sędziów społecznych z obecnych 212 zł do ok. 365 zł. – Obecna stawka nie rekompensuje ławnikom utraty dochodu za dzień pracy. Odpowiednie będzie obliczanie tej stawki od przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej. Rozważamy również propozycję zrekompensowania ławnikom utraty składki na ubezpieczenia emerytalne w postaci chociażby dodatku do emerytury – wskazuje prof. Juchacz.

Zauważa przy tym, że niektóre zmiany udaje się wprowadzić bez potrzeby modyfikacji przepisów, jak np. zapewnienie osobistych tóg ławnikom. Wskazuje jednak, że bez odpowiednich zmian ustawowych do rzeczywistej reformy nie dojdzie. – Mam nadzieję, że nowy minister sprawiedliwości Waldemar Żurek doceni rolę obywateli w wymiarze sprawiedliwości, tak aby nie byli oni jedynie petentami, ale żeby go współtworzyli jako sędziowie społeczni. Liczę na kontynuację dobrej współpracy z ministrem i odpowiednie zmiany ustawowe – konkluduje prof. Juchacz.

Kim są ławnicy i w jakich sprawach orzekają?

Zgodnie z obowiązującym prawem w rozpoznawaniu spraw ławnicy mają pozycję równą z sędziami profesjonalnymi, ale nie mogą przewodniczyć rozprawie. Posiadają uprawnienia do zadawania pytań uczestnikom postępowań, biorą udział w głosowaniu nad wyrokiem i mogą przegłosować sędziego zawodowego. W jakich sprawach orzekają ławnicy? Uczestniczą oni w postępowaniach karnych o zbrodnie oraz o występki o szczególnej zawiłości np. kradzież, oszustwo, bójka czy pobicie. Biorą też udział w niektórych sprawach z zakresu prawa pracy, np. o odszkodowania za mobbing, naruszenie zasad równego traktowania, nawiązanie czy wypowiedzenie stosunku pracy. Są też obecni w sprawach rodzinnych dotyczących m.in. przysposobienia, rozwodu i separacji.