Nowelizacja ustawy o Sądzie Najwyższym z podpisem prezydenta

Termin do wniesienia skargi nadzwyczajnej, co do zasady wynosi 5 lat od dnia uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia, a jeżeli od orzeczenia została wniesiona kasacja albo skarga kasacyjna - w terminie roku od dnia ich rozpoznania. Jednakże w przepisach przejściowych ustawy o SN ustawodawca przewidział możliwość wniesienia skargi nadzwyczajnej od prawomocnych orzeczeń kończących postępowania w sprawach, które uprawomocniły się po dniu 17 października 1997 r., a przed wejściem w życie ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym. Skarga nadzwyczajna w takim przypadku może zostać wniesiona jedynie przez Prokuratora Generalnego lub Rzecznika Praw Obywatelskich, w okresie 3 lat od dnia wejścia w życie ustawy. Termin ten upływa 3 kwietnia 2021 r.

Na mocy podpisanej nowelizacji, termin ten ulegnie wydłużeniu o kolejne trzy lata i upłynie  3 kwietnia 2024 r.

Prezydent powierzy obowiązki Prezesa SN

Nowela zmienia także regulacje  o trybie wyboru kandydatów na stanowisko Prezesa Sądu Najwyższego, poprzez m.in. określenie kworum wymaganego do dokonania tego wyboru na posiedzeniu zgromadzenia sędziów izby Sądu Najwyższego.

Kworum będzie stopniowo ulegało zmniejszeniu w razie jego nieosiągnięcia na kolejnych posiedzeniach. Nowelizowany art. 15 § 3 ustawy przewiduje, iż dla wyboru kandydatów na stanowisko Prezesa Sądu Najwyższego wymagana będzie obecność kolejno 2/3, 1/2 i 1/3 liczby członków zgromadzenia sędziów tej izby. W pozostałym zakresie, tak jak dotychczas, do kandydatów na stanowisko Prezesa Sądu Najwyższego oraz ich wyboru przez zgromadzenie sędziów izby Sądu Najwyższego znajdą odpowiednie zastosowanie przepisy dotyczące wyboru kandydatów na stanowisko Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego.

W ustawie przewidziano jednak, że w razie niewyłonienia kandydatów na stanowisko Prezesa Sądu Najwyższego na zasadach ogólnych, Prezydent RP powierzy wykonywanie obowiązków i uprawnień Prezesa Sądu Najwyższego wskazanemu przez siebie sędziemu Sądu Najwyższego.

Ustawa określa również uprawnienia sędziego SN, któremu powierzono wykonywanie obowiązków Prezesa Sądu Najwyższego. Podstawowym zadaniem takiej osoby będzie przeprowadzenie wyboru kandydatów na Prezesa Sądu Najwyższego.

Skład orzekający ustali I Prezes

W zakresie postępowania przez Sądem Najwyższym ustawa ustanawia regułę, zgodnie z którą w przypadku przedstawienia przez uprawnione podmioty wniosku o rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego, jeżeli w orzecznictwie sądów powszechnych, sądów wojskowych lub Sądu Najwyższego ujawnią się rozbieżności w wykładni przepisów prawa będących podstawą ich orzekania i zachodzi potrzeba zapewnienia jednolitości orzecznictwa, do przydziału takiego wniosku oraz wyznaczenia składu orzekającego, jak również do kolejności rozpoznawania wniosku, znajdą odpowiednie zastosowanie przepisy wyznaczające w Sądzie Najwyższym ogólne zasady przydziału i rozpoznawania spraw wpływające do Sądu.

Co do zasady, skład orzekający w sprawie wyznaczy prezes kierujący właściwą izbą Sądu Najwyższego.

Ustawa wskazuje również przypadki, w których przydziału wniosku, wyznaczenia składu orzekającego i określenia kolejności rozpoznania sprawy dokona Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego. Będzie tak w przypadku rozpoznania wniosku, który został przedstawiony przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego albo wniosku o rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego w pełnym składzie Sądu Najwyższego albo składzie połączonych izb przedstawionego przez podmiot wskazany w art. 83 § 2 ustawy (tj. Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Obywatelskich a także - w zakresie swojej właściwości - Prezesa Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, Rzecznika Praw Dziecka, Rzecznika Praw Pacjenta, Przewodniczącego Rady Dialogu Społecznego, Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego, Rzecznika Finansowego oraz Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców).

Ustawa wprowadza przepisy niezbędne do formalnego uregulowania sposobu tworzenia, przetwarzania oraz archiwizowania bądź niszczenia akt sądowych w sprawach rozpoznawanych przez Sąd Najwyższy. Wprowadzona do ustawy regulacja wzorowana jest na art. 12a ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, jednakże z uwagi na obecne możliwości i potrzeby techniczne, akta spraw Sądu Najwyższego - inaczej niż akta spraw przed sądami administracyjnymi w rozumieniu ww. przepisu, będą tworzone w postaci papierowej.

Nowe zasady zakwaterowania sędziów

Ustawa upoważnia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej do określenia, w drodze rozporządzenia, zasad zapewnienia bezpłatnego zakwaterowania sędziom Sądu Najwyższego stale zamieszkałym poza Warszawą, a także wysokości i warunków wypłacania im zwrotu poniesionych kosztów przejazdu oraz dodatku za rozłąkę, mając na uwadze konieczność zapewnienia sędziom Sądu Najwyższego warunków pracy odpowiadających godności urzędu oraz specyfice i zakresowi ich obowiązków.

Obecnie sędziom Sądu Najwyższego przysługuje bezpłatne zakwaterowanie, zwrot kosztów przejazdów oraz dodatek za rozłąkę na zasadach określonych w przepisach wykonawczych wydanych na podstawie art. 26 ust. 2a ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych.

Zdaniem prezydenta, stosowanie tych regulacji do sędziów Sądu Najwyższego budzi wątpliwości w praktyce i nie przystaje do sytuacji tych sędziów.

Ławnicy dłużej

Ustawa wydłuża pierwszą kadencję ławników Sądu Najwyższego. Co do zasady, kadencja ławników Sądu Najwyższego trwa cztery lata kalendarzowe następujące po roku, w którym dokonano wyborów. W przepisach ustawy z 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym wskazano jednak, że pierwsza kadencja ławników Sądu Najwyższego rozpoczyna się w dniu złożenia ślubowania przez ławników Sądu Najwyższego i kończy się z dniem 31 grudnia 2021 r.

Prezydenta zauważył, że złożenie ślubowania ławników Sądu Najwyższego pierwszej kadencji nastąpiło z opóźnieniem. Dodatkowo sytuacja epidemiczna spowodowała, że faktyczny okres orzekania ławników pierwszej kadencji wynosi w przybliżeniu 1,5 roku. Stąd pomysł wykorzystania ich potencjału i doświadczenia. Pierwsza kadencja ławników Sądu Najwyższego zostanie przedłużona do dnia 31 grudnia 2022 r.

Ustawa wydłuża także o dwa lata termin na opublikowanie w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej Sądu Najwyższego orzeczeń wraz z uzasadnieniami, wydanych przez Sąd Najwyższy przed wejściem w życie ustawy o Sądzie Najwyższym.

Ustawa wejdzie w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, ale niektóre przepisy w innych terminach:

1) przepis przedłużający termin na wnoszenie skargi nadzwyczajnej wchodzi w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia;

2) przepis upoważniający do wydania rozporządzenia określającego zasady zapewnienia bezpłatnego zakwaterowania sędziom Sądu Najwyższego  - po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia;

3) przepis dotyczący akt spraw sądowych Sądu Najwyższego wraz z przepisem upoważniającym do wydania stosownego rozporządzenia - po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia.

Przypomnijmy, że projekt był krytykowany przez organizacje prawnicze.

- Zgodnie z ustawą prezydent będzie mógł arbitralnie powoływać p.o. Prezesów SN, a Pierwszy Prezes SN zyska wpływ na przydział spraw i składów orzekających w przypadku niektórych orzeczeń - alarmowała Fundacja FOR w stanowisku dotyczącym prezydenckiego projektu noweli ustawy o Sądzie Najwyższym.