Polski nauczyciel: pasja czy zawód

Artykuł powstał we współpracy z Orange Polska

W ostatnim czasie powstało wiele raportów na temat edukacji w czasie pandemii. Zwykle dotyczyły one wyrywków szkolnej rzeczywistości. Część traktowała na temat edukacji zdalnej, część o stanie psychicznym uczniów, nauczycieli, a część na temat czasu, jaki spędzamy przed ekranami komputerów. Najnowszy raport, który został opublikowany 16 czerwca, oferuje szersze spojrzenie na tę problematykę. Dotyczy statusu oraz ról nauczycieli w Polsce.

Szkoła: papierek lakmusowy

Badanie zrealizowane w okresie marzec–kwiecień br. przez zespół pod kierownictwem dr Anny Buchner składało się z dwóch części: badania ilościowego techniką wywiadów online na grupie 1446 osób oraz jakościowego obejmującego 20 pogłębionych wywiadów. Zostało przeprowadzone na zlecenie Fundacji Orange.

Fundacja ta od lat wspiera nauczycieli i wiele działań do nich kieruje, jako że nauczyciele to grupa społeczna, w której jak w soczewce skupia się stan społeczeństwa. Pole działania fundacji to od lat edukacja cyfrowa. W związku z tym na co dzień pracuje z nauczycielkami i nauczycielami z całej Polski w swoich programach tj. MegaMisja, #SuperKoderzy, Lekcja:Enter. Dzięki temu obserwuje, jak wiele ról pełnią nauczyciele, jak wiele mają wyzwań i jak bardzo od nich zależy przyszłość dzieci.

– Chcieliśmy spojrzeć na nauczycieli szerzej niż przez pryzmat edukacji cyfrowej, bo byłby to kawałek szkolnej rzeczywistości, a ta – jak pokazują nasze badania – jest o wiele bardziej złożona. Uważamy też, że przyjazna szkoła powinna być okrętem flagowym dobrze działającego państwa i samorządu. Szkoła jest także papierkiem lakmusowym systemów społecznych, ekonomicznych i politycznych. Wreszcie społeczność nauczycielek, nauczycieli, uczniów, administracji szkolnej i rodziców przez swą reprezentatywność to niejako Polska w pigułce. Mamy też nadzieję, że nasz raport przyczyni się do szerokiej debaty i spojrzenia na nauczycieli z troską i zainteresowaniem, a finalnie – do systemowych zmian na lepsze – mówi Konrad Ciesiołkiewicz, prezes Fundacji Orange.

Badaczka: ważny czas

Prestiż nauczyciela w debacie publicznej to temat wiecznie żywy, chociażby w związku z zarobkami tej grupy społecznej. Dr Anna Buchner, socjolożka, antropolożka i badaczka na co dzień związana z Centrum Humanistyki Cyfrowej Polskiej Akademii Nauk, tłumaczy, że ważny jest moment, w którym zrealizowane zostało badanie.

– Zakończony fiaskiem strajk nauczycieli z 2019 roku i pandemia Covid-19 to sytuacje obciążające dla nauczycieli. Nauka zdalna sprawiła, że weszli oni niemal dosłownie do każdego domu, w którym jest dziecko w wieku szkolnym. Jest to czas wyjątkowy, aby dowiedzieć się, co myśli się o nauczycielach i nauczycielkach w Polsce – mówi dr Anna Buchner.

– Ze stricte badawczego punktu widzenia to znaczące zmienne, których nie można pominąć. 62 proc. nauczycieli mówi o tym, że pandemia negatywnie wpłynęła na prestiż ich zawodu. Mamy świadomość tego, że to również efekt kumulacji emocji, które w nich są. Możliwe, że z perspektywy kilkuletniej będą oceniać sytuację inaczej – dodaje dr Buchner.

Badaczka zwraca jednocześnie uwagę, że mimo wszystko 78 proc. badanych odczuwa jednocześnie satysfakcję z realizowanej pracy.

System, który nie działa

Z jej punktu widzenia głównym celem badania, oprócz pozyskania wiedzy, było dać tej grupie społecznej mocny komunikat: jesteście ważni, przejmujemy się wami. Jak wskazują wyniki badania, pomoc jest bowiem potrzebna zarówno dzieciom, ich rodzicom, jak i samym nauczycielom.

– To badanie utwierdziło mnie w przekonaniu, że system jest niewydolny. Nauczyciele mówią wprost, iż potrzebują wsparcia. 35 proc. chciałoby podnieść swoje kompetencje rozwiązywania sytuacji konfliktowych. Nie dlatego, żeby się doszkolić, ale dlatego, że jest to ich realny problem – mówi dr Buchner.

Badanie pokazało, że brak wsparcia w rozwiązywaniu trudności wychowawczych to jeden z pięciu czynników najbardziej przeszkadzających nauczycielkom i nauczycielom w ich pracy. Wskazało na niego 30 proc. badanych.

Brak systemowych rozwiązań i możliwości konsultacji z ekspertem skutkują tym, że część nauczycieli wycofuje się z prób dawania wsparcia uczniom czy rozwiązywania ich problemów i ogranicza się do realizowania programu minimum – działalności czysto dydaktycznej. Inni próbują na własną rękę rozwiązywać problemy, podejmując środki, które uważają za stosowne.

– Rodzice dostrzegają, że ich dzieci ogromną część dnia pozostają pod opieką innych dorosłych, którzy mają oczy i uszy i potrafią obserwować. Młodzież ma bardzo poważne problemy, a rodzice często czują się nieudolni i patrzą na nauczycieli jak na partnera, który im w tej sytuacji pomoże, chociażby przekierowując do pedagoga czy psychologa – tłumaczy socjolożka.

Pozostałe problemy wskazywane przez nauczycieli to biurokracja (70 proc.), zdalna nauka (60 proc.), zbyt liczne klasy (58 proc.), niski prestiż zawodu (52 proc.).

Z kolei uczniowie szukają wśród nauczycieli mentorów i przewodników, osób, które pomogą im rozwijać indywidualne talenty.

Niech nas usłyszą

A przecież – zdaniem uczniów – jest różnie. 34 proc. młodych osób deklaruje, że nauczyciele są dla nich mentorami, ale niemal tyle samo, bo 32 proc., twierdzi coś przeciwnego. Znamienne wydaje się to, na co uczniowie zwracają dużą uwagę. 60 proc. uczniów szczególnie szanuje tych nauczycieli, którzy zachęcają ich do dzielenia się swoimi opiniami i światopoglądem. Dla uczniów istotne jest, by nauczyciele pomagali im przygotować się do egzaminów, a mniej ważne, by ściśle realizowali podstawę programową. Otwarte jest pytanie, czy i jak można pogodzić potrzeby uczniów, rodziców i nauczycieli.