Procedura karna po zmianach: kontradyktoryjność i radca jako obrońca

Sejm uchwalił w piątek ogromną nowelizację kodyfikacji karnych. Dzięki niej proces karny czeka prawdziwa rewolucja. Nowe przepisy mają skrócić go o jedną trzecią. A jest o co walczyć. Średni czas trwania w Polsce procesu karnego to prawie pół roku. W dużych sądach cztery razy tyle. Ustawa wejdzie w życie w styczniu 2015 r.

Sąd jak arbiter

– W nowych przepisach rezygnuje się z rozwiązań, które dzisiaj przeszkadzają sędziom sprawnie orzekać – uważa Michał Królikowski, wiceminister sprawiedliwości, który podczas piątkowego głosowania w Sejmie odpierał zarzuty przeciwników reformy.

Po zmianach sąd zostanie uwolniony od niektórych obowiązków. W postępowaniu sądowym  przeprowadzi dowody z urzędu tylko w szczególnych wypadkach. Nie będzie musiał  poszukiwać dowodów winy oskarżonego, gdy prokurator nie kwapi się z ich dostarczeniem.

– To powrót do zasady kontradyktoryjności i to strony,  a nie sąd mają wykazywać się aktywnością. Oskarżyciel będzie się teraz musiał przyłożyć, żeby udowodnić winę podsądnego – tłumaczy Janusz Polkowski z Uniwersytetu Łódzkiego.

To duże wyzwanie, szczególnie dla prokuratury.

– To prawda – przyznaje poznański adwokat Mariusz Paplaczyk. I zapowiada, że skończy się przychodzenie do sądu po lekturze ostatniej strony aktu oskarżenia. – Zmiany czekają także adwokatów. Przestanie wystarczać przyniesienie na salę aktu oskarżenia. Trzeba będzie dokładnie znać całe akta – uważa Paplaczyk.  Twierdzi też, że nie widzi żadnego powodu, by strony miały  sobie nie poradzić z nową procedurą.

– Skoro sprawdziła się w sprawach cywilnych, sprawdzi się też w karnych – uważa.

Zaplanowany proces

Przed każdą poważniejszą sprawą, czyli taką, która zapowiada się na więcej niż pięć terminów, odbędzie się posiedzenie organizacyjne. Strony dostaną specjalne formularze i wpiszą do nich wszystkie wnioski dowodowe, które mają zamiar składać.

Do sądów wraz z aktem oskarżenia  trafi  mniej materiałów. Trzeba będzie jedynie przekazywać te ściśle związane z procesem. Jeżeli więc np. od razu będzie wiadomo, że zeznania danego świadka nie wnoszą nic do sprawy, to nie zostaną złożone w sądzie.

Sąd nie będzie też już musiał odczytywać na sali rozpraw setek tomów akt. Wolno mu będzie uznać je za ujawnione. A to w dużym, wieloosobowym procesie może pozwolić zyskać nawet kilka miesięcy.

Częściej niż obecnie sędziów zaczną wyręczać referendarze. To oni m.in. zajmą się decydowaniem o tym, czy zwolnić kogoś z kosztów, czy nie. Referendarz nie  podejmie jednak decyzji, kto ma je ponieść.

Wyrok bez rozprawy

Więcej podejrzanych dostanie szansę na ugodę z prokuratorem i wystąpienie do sądu o wymierzenie kary bez przeprowadzania rozprawy. Z takiego przywileju skorzysta  podejrzany o każdy występek, a nie tylko o taki, za który grozi do dziesięciu lat.

Po nowelizacji na dobrowolne poddanie się karze  będzie mógł się zdecydować przed sądem każdy oskarżony. Także ten, któremu zarzucono popełnienie zbrodni zabójstwa.

Podejrzany, którego nie stać na obrońcę z wyboru, dostanie go z urzędu. Stanie się to możliwe także na etapie postępowania przygotowawczego.

Przed sądem  wystarczy, że oskarżony złoży wniosek i adwokat zostanie mu przyznany. Generalnie płacić za niego będzie państwo, ale jeśli podsądny przegra proces, zwróci koszty. Pojawi się także nowa instytucja: wyznaczenie obrońcy z urzędu do przeprowadzenia określonej czynności procesowej w postępowaniu przed sądem.

Posłowie zmienili również art. 119 kodeksu wykroczeń dotyczący kradzieży. Chodzi o zmianę progu kwalifikacji czynów jako wykroczenia z obecnych 250 zł wartości straty do wysokości straty nieprzekraczającej 1/4 płacy minimalnej,  teraz jest to ok. 400 zł.

Radca jak adwokat

Zarezerwowane do tej pory jedynie dla adwokatów prawo do bycia obrońcą w sprawach karnych przyznano w nowelizacji także radcom prawnym.  Ta zmiana bardzo  ich ucieszyła.