Zgodnie z art. 24 ust. 2 ustawy o PIT u przedsiębiorcy, który prowadzi podatkową księgę przychodów i rozchodów, dochodem z działalności gospodarczej jest różnica pomiędzy przychodem osiągniętym z działalności gospodarczej a kosztami uzyskania, powiększona o różnicę pomiędzy wartością remanentu końcowego i początkowego towarów handlowych, materiałów (surowców) podstawowych i pomocniczych, półwyrobów, produkcji w toku, wyrobów gotowych, braków i odpadków, jeżeli wartość remanentu końcowego jest wyższa niż wartość remanentu początkowego, lub pomniejszona o różnicę pomiędzy wartością remanentu początkowego i końcowego, jeżeli wartość remanentu początkowego jest wyższa. Podatnik, który ma obowiązek sporządzenia spisu z natury na koniec roku podatkowego, jest zarazem zobligowany do jego wyceny zgodnie z zasadami przewidzianymi w rozporządzeniu ministra finansów z 26 sierpnia 2003 r. w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów.
Zdarzają się jednak sytuacje, w których dla właściwego ustalenia wartości spisu z natury nie jest wystarczające skrupulatne przeprowadzenie spisu istniejących na ostatni dzień roku składników majątku, które są obejmowane remanentem, oraz ich wycena według skomplikowanych reguł przewidzianych w ww. rozporządzeniu. Otóż, zgodnie z jego § 29 ust. 4a wartość spisu z natury wycenionego według obowiązujących zasad pomniejsza się o kwotę, o którą podatnik zmniejszył koszty uzyskania przychodów (zwiększył przychody) na podstawie art. 24d ustawy o PIT, jeżeli zmniejszenie kosztów uzyskania przychodów (zwiększenie przychodów) związane było z zaliczeniem do kosztów uzyskania przychodów wydatków dotyczących towarów handlowych, materiałów (surowców) podstawowych i pomocniczych, półwyrobów, produkcji w toku, wyrobów gotowych, braków i odpadów, objętych tym spisem.
Chodzi zatem o te towary i inne wymienione składniki majątku obejmowane spisem z natury, w stosunku do których podatnik musiał skorygować koszty (przychody) z uwagi na brak zapłaty w terminie wskazanym w art. 24d ustawy o PIT (tj. 30 dni, licząc od upływu terminu płatności, bądź 90 dni od dnia zliczenia w koszty, jeżeli termin płatności jest dłuższy niż 60 dni). W przeciwnym razie doszłoby do sytuacji, w której nabyte składniki majątku, w stosunku do których, z uwagi na brak zapłaty, zmniejszono wartość kosztów, bądź odpowiednio zwiększono przychody, wpływałyby na podniesienie wartości remanentu końcowego, co w efekcie prowadziłoby do podwójnie niekorzystnych skutków dla podatnika. Trzeba jednak tutaj pamiętać o kilku obowiązujących zasadach:
1. Wartość spisu z natury pomniejsza się wyłącznie o tę część kwoty zmniejszenia kosztów (zwiększenia przychodów), która przypada na towary handlowe, materiały (surowce) podstawowe i pomocnicze, półwyroby, produkcję w toku, wyroby gotowe, braki i odpady, objęte tym spisem.
2. Wartość pomniejszenia spisu z natury nie może być większa niż kwota wyceny składników majątku objętych spisem, jeżeli do tej wyceny zgodnie z obowiązującymi przepisami zastosowano zamiast ceny zakupu lub kosztu wytworzenia inne metody.
