Przy wyprzedaży firmowego majątku spadkobierca nie płaci VAT

- Rok temu osoba fizyczna otrzymała w spadku firmę – hurtownię zajmującą się sprzedażą kamienia naturalnego. Spadkobierca nie zamierza jej prowadzić (przedsiębiorstwo od roku nie funkcjonuje). Pozostały majątek (o wartości około miliona złotych) spadkobierca chce sprzedać.

Prawdopodobnie nie uda się tego zrobić jedną transakcją, korzystniej będzie sprzedawać towary stopniowo, gdy pojawią się zainteresowani nimi klienci (w kilku, kilkunastu lub kilkudziesięciu transakcjach). Czy przed zawarciem pierwszej umowy spadkobierca powinien zarejestrować się jako podatnik VAT? Czy taka sprzedaż jest opodatkowana?

– pyta czytelnik.

Moim zdaniem taka wyprzedaż odziedziczonego majątku nie powinna podlegać VAT, niezależnie od tego czy sprzedane zostanie całe przedsiębiorstwo (hurtownia), czy też poszczególne składniki przedsiębiorstwa (ruchomości a może i nieruchomości).

Przypomnieć bowiem należy, że dostawa towarów podlega opodatkowaniu tylko wtedy, gdy jest dokonywana przez podatnika występującego w takim charakterze. A contrario, dostawa towarów realizowana w sferze prywatnej aktywności danej osoby nie podlega VAT, gdyż nie działa ona w tym zakresie w charakterze podatnika.

Podatnik natomiast ma samodzielnie prowadzić działalność gospodarczą, bez względu na jej cel i rezultaty. Działalnością gospodarczą jest z kolei np. działalność producentów, handlowców czy wykonywanie wolnych zawodów.

Działalność profesjonalna

To wskazuje, że podatnikami VAT powinny być jedynie osoby zajmujące się profesjonalnie obrotem gospodarczym, wykonujące działalność w sposób ciągły (stały).

Podkreślenia dodatkowo wymaga, że zgodnie z orzecznictwem ETS trzeba odróżniać dostawy towarów dokonywane za wynagrodzeniem w ramach działalności gospodarczej od dostaw wykonywanych przez te same osoby w ich sferze prywatnej (np. sprzedaż ruchomości czy gruntów, które nigdy nie były związane z ich działalnością gospodarczą).

Decydujący zamiar

Odwołując się także do orzecznictwa naszych sądów >patrz ramka, zamiar wykonywania określonych czynności w sposób częstotliwy nie może być samodzielnym kryterium uznania danej osoby za podatnika VAT.

Co wynika z orzeczenia Trybunału

Na temat sprzedaży majątku prywatnego (konkretnie działek przekształconych na budowlane z rolnych, przeniesionych do majątku prywatnego) wypowiedział się Europejski Trybunał Sprawiedliwości, wydając 15 września 2011 wyrok w sprawach polskich podatników (C-180/10 i 181/10).

Zgodnie z tezą tego orzeczenia zasadniczo bezpieczne są transakcje, które dotyczą sprzedaży składników majątku w ramach prostego, zwykłego wykonywania prawa własności i nie wiążą się z nadmiernym zaangażowaniem w sprzedaż (w postaci inwestowania, zamieszczania ogłoszeń, podejmowania działań marketingowych).

Jak stwierdził ETS, jeżeli dana osoba w celu sprzedaży „podejmuje aktywne działania w zakresie obrotu nieruchomościami, angażując środki podobne do wykorzystywanych przez producentów, handlowców i usługodawców, należy uznać ją za podmiot prowadzący działalność gospodarczą w rozumieniu prawa UE, a więc za podatnika podatku od wartości dodanej”.

W razie zatem sporu  to po stronie naszych sądów będzie zapewne rozstrzygnięcie, czy w konkretnym przypadku sprzedaż będzie następować w ramach zarządzania majątkiem prywatnym danej osoby, czy nie. Jeżeli jednak nie będzie dostrzegalne zbytnie zaangażowanie danej osoby w wyprzedanie majątku spadkowego (takie jak handlowca obracającego analogicznymi dobrami), to niebezpieczeństwo uznania jej za podatnika VAT jest moim zdaniem żadne.

Taka osoba musi bowiem zawsze występować w obrocie jako handlowiec czy producent, wtedy nawet jej jednorazowa czynność, ale z zamiarem powtarzalności w ramach prowadzonej działalności, będzie co do zasady opodatkowana VAT.

Można również powiedzieć, że podatnik będzie prowadził działalność gospodarczą w zakresie danej czynności, jeżeli w momencie jej wykonania miał zamiar wykonywać ją wielokrotnie, a wykorzystane do tego towary zostały nabyte w celu spożytkowania ich przy tej czynności.

To nie handel...

Największe wątpliwości dotyczą sprzedaży towarów, które znajdują się w majątku osobistym osoby fizycznej i są przez nią zbywane. Za takie należy uznać przedmioty nabyte w spadku, jeżeli spadkobierca nie wykorzystuje ich przy prowadzeniu własnej działalności gospodarczej.

Czy taką osobę można uznać za handlowca w rozumieniu ustawy o VAT? Moim zdaniem nie, bo przecież przez handel należy rozumieć zorganizowaną wymianę dóbr, obrót towarami polegający na kupnie-sprzedaży. Nie może być zatem działalnością handlową sprzedaż majątku osobistego, który nie został nabyty w celu jego odsprzedaży, lecz spożytkowania w celach własnych (tym bardziej dotyczy to majątku odziedziczonego).

Nawet jeżeli dochodzi do kilku transakcji dotyczących kilku różnych składników majątku prywatnego. I nawet jeżeli ten majątek był wcześniej wykorzystywany w działalności gospodarczej prowadzonej przez kogoś innego.

...tylko sprzedaż okazjonalna

Podsumowując, uważam, że umowy sprzedaży dotyczące towarów i innych przedmiotów odziedziczonych w ramach hurtowni będą ewentualnie objęte podatkiem od czynności cywilnoprawnych, nie będą natomiast podlegać VAT.

Spadkobierca zawierać je bowiem będzie jako osoba fizyczna, a przedmiotem sprzedaży będą składniki majątkowe wchodzące w skład spadku, które nie służą i nie służyły spadkobiercy do wykonywania jakiejkolwiek działalności gospodarczej (nawet jeżeli prowadziłby on działalność gospodarczą w innym zakresie).

Sprzedaż składników majątku wchodzących do masy spadkowej nie odpowiada według mnie rozumieniu działalności gospodarczej, a zatem w odniesieniu do takiej sprzedaży czytelnik nie występuje jako podatnik VAT, a transakcje takie nie podlegają VAT. Jest to bowiem niewątpliwie sprzedaż okazjonalna, w okolicznościach wskazujących, że nie jest czyniona z zamiarem nadania jej stałego charakteru.

Definicja podatnika

W wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 29 października 2007 (I FPS 3/07) czytamy, że „warunkiem sine qua non uznania, że dany podmiot działa w charakterze podatnika podatku od towarów i usług, jest ustalenie, że działa on jako producent, handlowiec, usługodawca, pozyskujący zasoby naturalne, rolnik lub jako osoba wykonująca wolny zawód.

Ani formalny status danego podmiotu, jako podatnika zarejestrowanego, ani okoliczność, że dana czynność została wykonana wielokrotnie lub jednorazowo z zamiarem częstotliwości, nie mogą przesądzić o opodatkowaniu tej czynności bez każdorazowego ustalenia, że w odniesieniu do konkretnej czynności podmiot ten występował w charakterze podatnika podatku od towarów i usług”.

Dalej  NSA stwierdził, że jeśli dana czynność została dokonana poza zakresem działań producenta, handlowca czy usługodawcy, to z tytułu dokonania tej czynności dany podmiot nie może być uznany za podatnika podatku od towarów i usług.

W ocenie składu orzekającego majątek nabywany był „na własne potrzeby danej osoby, a nie z przeznaczeniem na działalność handlową, a zatem jego sprzedaż zarówno w całości, jak i w częściach jednemu lub wielu nabywcom, z zyskiem lub bez, nie może być uznana za działalność handlową ze skutkiem w postaci uznania tej osoby za podatnika podatku od towarów i usług”.