Ostatnią wolę czasem trudno ustalić

Jeśli testament może być rozumiany rozmaicie, należy przyjąć taką wykładnię, która pozwala utrzymać rozrządzenie spadkodawcy w mocy i nadać mu rozsądną treść.

Sprawa, która trafiła na wokandę [b]Sądu Najwyższego (sygn. IV CSK 524/09)[/b], dowodzi, że wypełnienie tych dyrektyw, zapisanych w art. 948 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=D874A3BBB198A64D2A67EBBC0F470E86?id=70928]kodeksu cywilnego[/link], może być w praktyce niełatwe.

[srodtytul]Spadek dla sześciorga [/srodtytul]

Apolonia S. spisała testament własnoręczny w 1999 r. Zmarła w 2007 r. po krótkim pobycie w szpitalu. Choć liczyła wówczas 88 lat, nie poddawała się chorobie, była do końca sprawna, prowadziła nawet samochód. Mieszkała w swym domu z niezamężną córką Lidią S., która po długoletnim pobycie za granicą (od 1975 r.) wróciła do kraju w 2004 r.

To Lidia S. wystąpiła do sądu o stwierdzenie, że na podstawie testamentu nabyła w całości spadek po swej matce. Oprócz Lidii krąg spadkobierców ustawowych Apolonii S., którzy dziedziczą automatycznie, jeśli spadkodawca nie spisał ostatniej woli, obejmował jeszcze czworo dzieci i wnuki po zmarłej córce Irenie.

Testament składał się niejako z dwu części. W pierwszej spadkodawczyni zarządziła, że przeznacza dom jako darowiznę dla Lidii, która wspierała ją w jego budowie, jeśli będzie się nią opiekowała.

W drugiej napisała: "natomiast, jeśli mój zgon nastąpi w nieprzewidzianych okolicznościach lub Lidia nie będzie ponosiła ciężaru opieki nade mną, moją wolą jest sprzedanie majątku (składał się nań głównie dom z działką oraz pawilon handlowy), podzielenie pieniędzy na siedem części i przekazanie 2/7 Lidii, a po 1/7 pozostałym dzieciom".

Lidia S. przekonywała, że w okolicznościach tej sprawy, co do których nie było zasadniczo między spadkobiercami sporu, wiążąca jest pierwsza część testamentu.

Sąd jednak uznał, jak twierdzili pozostali spadkobiercy, że wiążące jest rozporządzenie zawarte w tej drugiej. Takiego zdania był także sąd II instancji.

[srodtytul]O jaką opiekę chodziło[/srodtytul]

Sądy nie zgodziły się przede wszystkim z argumentem Lidii S., że ze względu na treść art. 962 k.c. druga, warunkowa część testamentu jest nieważna.

W skardze kasacyjnej Lidia S. zarzucała naruszenie tego przepisu przez jego niewłaściwe zastosowanie, a mianowicie przez to, że zastrzeżenie zawarte w zdaniu drugim ma zastosowanie do pierwszej, a nie do drugiej części testamentu.

Drugi zarzut, rozwinięty przed SN przez jej pełnomocnika, dotyczył naruszenia art. 948 k.c., czyli reguł wykładni testamentu. Chodziło przede wszystkim o ustalenie, w jakim znaczeniu Apolonia S. posłużyła się w testamencie słowem "opieka".

Sądy uznały, że chodzi o opiekę długofalową, polegającą na fizycznym zaangażowaniu się w pomoc osobie, która nie jest w stanie samodzielnie funkcjonować, a Apolonia S. była do końca samodzielna. Pełnomocnik Lidii S. przekonywał, że spadkodawczyni użyła tego słowa w znaczeniu: "troszczyć się o kogoś", "pomagać mu", "zajmować się nim"", a takiej opieki Lidia S. matce udzielała. Przekonywał, że do wykładni testamentu nie mają zastosowania reguły wykładni oświadczeń woli wskazane w art. 65 k.c., lecz wyłącznie przewidziane w art. 962 k.c. eksponujące element subiektywny.

[srodtytul]Mogła zmienić testament[/srodtytul]

Sąd Najwyższy z tym się nie zgodził i skargę kasacyjną oddalił. Sędzia Wojciech Katner zaznaczył, że art. 65 k.c. także ma zastosowanie do wykładni testamentu, a jeśli dyrektywy w nim zawarte nie wystarczą, gdy trudno ustalić wolę spadkodawcy, trzeba odwołać się do reguł wynikających z art. 962 k.c.

Odnosząc się do relacji między art. 948 i art. 962 k.c., sędzia stwierdził m. in., że jeśli na podstawie art. 948 k.c. sąd może tę wolę ustalić, nie sięga do art. 962 k.c., a tak było w tej sprawie.