Czy za własność odebraną przed laty będą odszkodowania

Sąd Najwyższy (sygn. III CZP 4/10)

w składzie siedmiu sędziów, który miał wyjaśnić tę wątpliwość i inne jeszcze związane z rekompensowaniem szkód wyrządzonych decyzjami sprzed lat, zdecydował 24 sierpnia, że musi je rozstrzygnąć cała Izba Cywilna SN (w 15-osobowym składzie).

Wątpliwości te przedstawił pod rozwagę Sądu Najwyższego I prezes SN. Chodzi o decyzje, których bezprawność została stwierdzona dopiero po 2004 r.

Pierwszy prezes chce odpowiedzi na trzy pytania, istotne także dla budżetu, bo to w nim muszą się znaleźć środki na spłatę licznych wciąż, wielomilionowych roszczeń byłych właścicieli, a najczęściej już ich spadkobierców.

Pierwsze pytanie prezesa zmierza do wyjaśnienia, czy do roszczeń tych ma zastosowanie art. 160 § 1

kodeksu postępowania administracyjnego

, jeśli decyzja stwierdzająca nieważność lub wydanie decyzji z naruszeniem prawa, tzw. decyzja nadzorcza, wydana została po 1 września 2004 r. Z tym dniem weszły w życie nowe przepisy o odpowiedzialności Skarbu Państwa za bezprawne działania władzy publicznej (art. 417, 417

1

i 417

2

kodeksu cywilnego

). Zastąpiono nimi dotychczasowe przepisy k.c. z tego zakresu i uchylono art. 160 k.p.a.

W art. 5 nowelizacji, która te zmiany przyniosła, zapisano jednak, że do zdarzeń i stanów prawnych sprzed dnia jej wejścia w życie stosuje się m.in. art. 160 k. p. a. Problem w tym, że nie ma jasności, czy takim zdarzeniem w świetle owego art. 5 jest wydanie bezprawnej decyzji sprzed lat, czy też decyzji nadzorczej potwierdzającej tę bezprawność. Nie ma też zgody, także w orzecznictwie SN, z którym z nich wiązać jeszcze jedno istotne zdarzenie: powstanie szkody, którą teraz Skarb Państwa miałby rekompensować. W razie uznania, że do naprawienia szkody, o której tu mowa, stosuje się art. 160 k. p. c., Skarb Państwa odpowiada tylko za tę rzeczywiście wyrządzoną; nie można więc domagać się odszkodowania za utracone korzyści wskutek niemożności dysponowania odebraną nieruchomością.

To ostatnie zresztą też nie jest pewne, a to ze względu na wyrok z 23 września 2003 r. (sygn. K 20/02), w którym Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że art. 160 k.c. w zakresie, w jakim wyłącza odszkodowanie za utracone korzyści, jest niezgodny z ustawą zasadniczą.

Pierwszy prezes SN zadał więc pytanie zmierzające do wyjaśnienia, czy bezprawnie pozbawionym własności decyzjami sprzed lat należy się odszkodowanie za korzyści utracone po wejściu w życie konstytucji, czyli po 17 października 1997 r. To nie koniec wątpliwości.

Następne wątpliwości sprowadzają się do dwu pytań zadanych przy założeniu, że jeśli decyzję bezprawną wydano przed 1 września 2004 r., a nadzorczą po tej dacie, to obowiązuje art. 160 k.p.a.:

- czy art. 160 k.p.a. normuje również przedawnienie roszczeń o naprawienie szkody oraz

- czy bieg tego przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym decyzja nadzorcza stała się ostateczna.

Zgodnie z art. 160 k.p.a. roszczenie o odszkodowanie przedawnia się z upływem trzech lat od dnia, w którym decyzja stwierdzająca bezprawność (tj. decyzja nadzorcza) stała się ostateczna.

Odpowiedź przecząca na pierwsze z tych pytań oznaczałaby, że w kwestii przedawnienia zastosowanie ma aktualny art. 442

1

§ 1 k. c. dotyczący roszczeń z czynów niedozwolonych (do takich należy wydanie bezprawnej decyzji). Tak przyjął

SN m.in. w postanowieniu z 9 lipca 2009 r. (sygn. III CZP 47/09)

. W myśl art. 442

1

§ 1 k. c. roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem ulega przedawnieniu z upływem trzech lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia. Co ważne, nie może minąć więcej niż dziesięć lat od zdarzenia wyrządzającego szkodę.