Jedna hipoteka może zabezpieczać kilka decyzji

Tak uznał Sąd Najwyższy w postanowieniu z 25 lutego 2011 r. (IV 392/10).

W sprawie chodzi o wniosek złożony przez działającego w imieniu Skarbu Państwa naczelnika urzędu skarbowego dotyczący wpisu  hipoteki przymusowej na kwotę 57 tys. zł obciążającej nieruchomość Piotra W.

Miała ona zabezpieczać ściągnięcie należności z tytułu zaległego VAT za różne okresy, określone w kilku decyzjach podatkowych. Podstawą wniosku było kilka administracyjnych tytułów wykonawczych wystawionych przez naczelnika na podstawie tych decyzji (stosownie do przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji).

Referendarz sądowy odmówił wpisu tej hipoteki. Skarga na jego orzeczenie okazała się bezskuteczna. Sąd wieczystoksięgowy utrzymał je w mocy. Zaakceptował je także sąd II instancji. Apelacja naczelnika została oddalona.

Zadecydowały o tym dwa względy. Po pierwsze, zdaniem sądów, nie można jedną hipoteką zabezpieczyć wierzytelności wynikającej z kilku tytułów wykonawczych, nawet jeśli obejmują jeden rodzaj długu. Uznały, że nie pozwała na to art. 191 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, w którym terminu „tytuł wykonawczy” użyto w liczbie pojedynczej.

Zapisano w nim, że  wierzyciel, którego wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym, określonym w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym, może na podstawie tego tytułu uzyskać hipotekę na wszystkich nieruchomościach dłużnika.

Drugą przyczyną odmowy był brak dowodu doręczenia Piotrowi M. – stosownie do art. 32 § 2 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji – tytułów wykonawczych. Według sądów  oznacza to, że został on pozbawiony przewidzianej w art. 27 tej ustawy możliwości zgłoszenia do organu egzekucyjnego (naczelnika urzędu skarbowego) zarzutów w sprawie prowadzenia postępowania egzekucyjnego.

Z tego powodu obowiązek nie jest – ich zdaniem – wymagalny,  wbrew klauzuli zawartej w tytułach wykonawczych. Miało to powodować, że obowiązek stwierdzony tytułami wykonawczymi  (tj. zapłaty podatku) nie był wymagalny, mimo stwierdzenia wymagalności w tych tytułach.

Sądy powołały się na dwa orzeczenia, w których takie właśnie stanowisko zajął Sąd Najwyższy (z 20 maja 1998 r., II CK 92/05, dotyczący wykładni art. 191 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, oraz z 28 czerwca 2005 r., II CKN 782/97, w sprawie sposobu interpretowania art. 27 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji).

Sprawa znalazła się na wokandzie SN wskutek skargi kasacyjnej  Skarbu Państwa. SN uchylił postanowienie sądu II instancji i przekazał mu sprawę do ponownego rozpatrzenia. Z uzasadnienia jego werdyktu wynika, że wpis hipoteki będzie dokonany zgodnie z wnioskiem Skarbu Państwa.

Sędzia Marian Kocon zaznaczył, że SN w tym składzie nie podziela stanowiska zajętego w wyroku z 28 czerwca 2005 r., na który powoływały się sądy. W zakresie zabezpieczenia należności podatkowych hipoteką przymusową obowiązuje procedura unormowana w art. 35 ordynacji podatkowej. Zgodnie z tym przepisem podstawą wpisu hipoteki przymusowej jest doręczona decyzja podatkowa oraz tytuł wykonawczy lub zarządzenie zabezpieczenia. Tu mamy do czynienia z pierwszą sytuacją, tj. tytułem wykonawczym wydanym przez wierzyciela – organ egzekucyjny.

Jeśli w tytule wykonawczym lub zarządzeniu znajduje się klauzula, że roszczenie jest wymagalne, a tak było w tej sprawie, daje to sądowi wieczystoksięgowemu podstawę do dokonania wpisu hipoteki przymusowej. – Organ egzekucyjny nie ma obowiązku uprzedniego doręczania  dłużnikowi tytułu wykonawczego – stwierdził sędzia. To zresztą mogłoby spowodować podjęcie przez niego działań zmierzających do udaremnienia zabezpieczenia.

Odnosząc się do wątpliwości, czy można jedną hipoteką zabezpieczyć wierzytelności wynikające z kilku tytułów wykonawczych, sędzia potwierdził, że jest to jak najbardziej dopuszczalne. Przypomniał, że takie stanowisko zajął już SN w jednym z niepublikowanych orzeczeń. Art. 109 ustawy o księgach wieczystych nie jest tu przeszkodą.

Jeśli tytuły wykonawcze  obejmują jeden rodzaj długu o różnych terminach płatności, zabezpieczenie ich jedną hipoteką przymusową nie narusza ani interesu dłużnika, ani wierzyciela. Odmienne stanowisko sądów określił sędzia jako niezrozumiałe.

Co mówi przepis

Hipoteka przymusowa jest jedną z form zabezpieczenia wykonania zobowiązań podatkowych. Została unormowana w art. 34 – 38 ordynacji podatkowej (op).

Przysługuje ona Skarbowi Państwa i jednostce samorządu terytorialnego (w odniesieniu do tzw. podatków samorządowych) na wszystkich nieruchomościach podatnika, płatnika, inkasenta, następcy prawnego lub osób trzecich z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych w sposób przewidziany w art. 21 § 1 pkt 2 op (z chwilą doręczenia im decyzji podatkowej), a także z tytułu zaległości podatkowych stanowiących ich dochód (art. 34 op).