Czy rejestr klauzul niedozwolonych wpłynie na obniżenie dobrowolnych emerytur

[link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=E164D23C690CBEF95E2C49260A4EE1C9?id=70928]Kodeks cywilny[/link] stanowi, że postanowienia, które nie zostały uzgodnione indywidualnie, nie wiążą konsumenta, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszający jego interesy.

W praktyce są to postanowienia zamieszczone w ogólnych warunkach umów lub też formularzach umów przedstawianych do podpisania konsumentom przez przedsiębiorców. Z założenia postanowienia te nie naruszają bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa. Są jednak przejawem nadużycia słabszej pozycji konsumenta, który kupuje towar lub usługę na warunkach narzuconych przez przedsiębiorcę. W przeciwieństwie do postanowień sprzecznych z przepisami prawa postanowienia te są wiążące dla obu stron do czasu, gdy na ich nieskuteczność nie powoła się tylko jedna ze stron – konsument. Dodatkowo przedsiębiorca będący autorem takiego postanowienia nie może, nawet jeżeli sądownie zostanie ono uznane za niedozwolone, uznać postanowienia takiego za niebyłe, gdy konsument wyraźnie powołuje się na nie, wywodząc z niego swe prawo.

Sąd nie może, poza wypadkami określonymi w przepisach procedury cywilnej, uznać postanowienia za niedozwolone bez zgłoszenia zarzutu ze strony konsumenta. Dotyczy to zwłaszcza klauzul uznanych za niedozwolone w drodze orzeczeń innych sądów. Sądowi nie wolno również, nawet na wniosek konsumenta, kwestionować postanowień określających najważniejsze dla stron postanowienia – świadczenia główne, w tym wynagrodzenia, jeżeli zostały one określone jednoznacznie.

Przykładowe klauzule niedozwolone wymienia kodeks cywilny w art. 385[sup]3[/sup], zastrzegając, że nie są one nieważne z mocy prawa. W razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są w szczególności 23 wymienione we wskazanym wyżej przepisie kodeksu cywilnego. Dodatkowo, [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=38CE65DE5A37AE182C454E35DED2BC4C?id=70930]kodeks postępowania cywilnego[/link] nakazuje publikować w Monitorze Sądowym i Gospodarczym wyroki, w których Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał je za niedozwolone i zakazał ich wykorzystywania. Postanowienia te są następnie wpisywane do rejestru klauzul niedozwolonych i publikowane na stronach Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK).

[srodtytul]Jak dowieść[/srodtytul]

Większość konsumentów korzysta z możliwości kwestionowania postanowień umownych w procesie o zapłatę, w trakcie których sąd rozpatrujący spór może uznać daną klauzulę za niedozwoloną i odmówić na żądanie konsumenta jej zastosowania. Wybierając tryb kontroli indywidualnej, konsument ponosi wprawdzie koszty sądowe zależne od wartości roszczenia, w razie jednak wygranej otrzymuje od razu rozstrzygnięcie w sprawie i nie ryzykuje, że jego roszczenie się przedawni.

Istnieje również inny tryb badania postanowień umownych. Sprawy o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone należą do właściwości Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Powództwo w sprawach rozpoznawanych według przepisów szczególnych może wytoczyć nie tylko prezes UOKiK, lecz również każdy, kto według oferty pozwanego mógłby zawrzeć z nim umowę zawierającą postanowienie, którego uznania za niedozwolone żąda się pozwem.

W postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych możliwa jest wyłącznie abstrakcyjna kontrola wzorców umownych, co oznacza, że nie zawsze uzyskanie korzystnego dla skarżącego wyroku spowoduje wypłatę świadczenia ze strony zakładu ubezpieczeń oraz że na podstawie takiego wyroku powód będzie mógł przeprowadzić egzekucję komorniczą. Powyższe względy oraz okoliczność, że często niska wartość przedmiotu sporu powoduje, że prowadzenie takich procesów jest dla konsumenta nieopłacalne, spowodowały, że ustawodawca zezwolił na wnoszenie powództwa również organizacjom społecznym, do których zadań statutowych należy ochrona interesów konsumentów, oraz powiatowym (miejskim) rzecznikom konsumentów.

[srodtytul]Od dnia wpisu[/srodtytul]

W razie uwzględnienia powództwa sąd w sentencji wyroku przytacza treść postanowień wzorca umowy uznanych za niedozwolone i zakazuje ich wykorzystywania. Orzeczenia te są publikowane w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Wyrok prawomocny ma skutek wobec osób trzecich dopiero od chwili wpisania postanowienia do rejestru prowadzonego przez prezesa UOKiK.

Oznacza to, że może na niego powołać się każdy konsument, który zawarł analogiczną umowę. Zgodnie z [b]uchwałą SN z 19 grudnia 2003 r., III CZP 95/03, (OSNC 2005, nr 2, poz. 25)[/b] dochodzi do połączenia skutków prawnych orzeczenia w postaci jego rozszerzonej prawomocności materialnej i rozszerzonej powagi rzeczy osądzonej wykluczającej ponowne wniesienie tej samej sprawy przed Sąd Ochrony Konkurencji i konsumentów, także przez osobę, która nie bierze udziału w sprawie, w której wydano wyrok. Powyższy skutek wyroku, zdaniem SN, następuje od dnia wpisu takiego orzeczenia do rejestru klauzul niedozwolonych prowadzonego przez prezesa UOKiK.

Zakaz stosowania postanowienia uznanego wcześniej za niedozwolone przez przedsiębiorców nie biorących udziału w postępowaniu potwierdza [b]uchwała SN z 13 lipca 2006 r. (III SZP 3/06).[/b] W uzasadnieniu do [b]uchwały SN z 7 października 2008 r. (III CZP 80/08)[/b] zaprezentowano jednak pogląd, że należy wykluczyć, iż moc wiążąca wyroku i powaga rzeczy osądzonej może rozciągać się na podobne lub nawet takie same postanowienia stosowane przez innego przedsiębiorcę w innym wzorcu. Przy ocenie, która uchwała SN jest przekonująca, należy wziąć pod uwagę skutki zastosowania się do niej oraz przepisy o rejestrze klauzul niedozwolonych.

Wyrok taki nie może zapaść na podstawie uznania powództwa. Należy jednak pamiętać, że spór toczy się na podstawie przepisów o postępowaniu gospodarczym i pozwany przedsiębiorca jest obowiązany podać w odpowiedzi na pozew wszystkie twierdzenia, zarzuty oraz dowody na ich poparcie pod rygorem utraty prawa powoływania ich w toku postępowania. Wybór niewłaściwej argumentacji przez pozwanego lub też wniesienie odpowiedzi na pozew po terminie nie powinno obciążać wszystkich działających w Polsce przedsiębiorców.

[srodtytul]Ani nie chroni, ani nie informuje[/srodtytul]

Sposób prowadzenia rejestru postanowień niedozwolonych może budzić wątpliwości, czy pełni on funkcję ochronną dla konsumentów i informacyjną dla przedsiębiorców, dla których stosowanie wpisanych do rejestru klauzul jest czynem naruszającym zbiorowe interesy konsumentów.

Rozporządzenie Rady Ministrów z 19 lipca 2000 r. w sprawie wzoru rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone nie przewiduje, że wpis do rejestru obejmować powinien informację, w jakim rodzaju umowy występuje klauzula uznana przez sąd za niedozwoloną. Prezes UOKiK w rejestrze i w konsekwencji na swych stronach internetowych próbuje uzupełniać ten brak wpisywaniem do rubryki „Uwagi” rodzaju usług prowadzonych przez przedsiębiorcę, mimo że rozporządzenie nie pozwala na powyższe wpisy. Wzór rejestru zawiera wprawdzie rubrykę „Uwagi” (wszelkie wpisy dodatkowe), nie określa jednak, jakiego rodzaju wpisy mają tam zostać zamieszczone.

Zgodnie z konstytucją organy administracji państwowej mogą działać tylko na podstawie przepisów prawa i w granicach prawa. W razie braku wyraźnego przepisu prawa określającego, co powinno podlegać wpisowi do tej rubryki, UOKiK powinien powstrzymywać się przed dokonywaniem wpisów, które wywołują skutek materialnoprawny. Wpisanie natomiast do rejestru w rubryce “Uwagi” rodzaju usług, których wpis dotyczy, powoduje, że skutek materialny ogłoszenia jest rozszerzony i ma zastosowanie co najmniej do przedsiębiorców świadczących dany rodzaj usług, a nie jedynie wobec pozwanego. Rozporządzenie nakazuje natomiast zamieścić w rejestrze oznaczenie stron postępowania. Nakazuje więc zamieszczać nazwę przedsiębiorcy, któremu wskutek wydania wyroku nie wolno stosować danej klauzuli.