Wzorcowa umowa o roboty budowlane

W Urzędzie Zamówień Publicznych od ubiegłego roku trwają prace nad projektem wzorcowej umowy na roboty budowlane dotyczącej obiektów liniowych, tj. w szczególności dróg i linii kolejowych. Zgodnie z art. 154 pkt 10 ustawy – Prawo zamówień publicznych, do kompetencji prezesa Urzędu Zamówień Publicznych należy przygotowywanie i upowszechnianie przykładowych wzorów umów w sprawach zamówień publicznych, regulaminów oraz innych dokumentów stosowanych przy udzielaniu zamówień. Dyskutowany obecnie projekt wzorcowej umowy, liczący aktualnie 59 stron, zawiera szczegółowe i wyczerpujące uregulowania praw i obowiązków stron umowy o roboty budowlane.

Punktem wyjścia do prac nad projektem był wstępny projekt umowy wzorcowej opracowany w ramach seminarium zorganizowanego w ubiegłym roku przez Urząd Zamówień Publicznych. Projekt ten został rozesłany do zamawiających, przedsiębiorców i organizacji branżowych z prośbą o wyrażenie opinii. Większość nadesłanych uwag dotyczyła poruszanych od dawna zagadnień, w szczególności wyważenia rozkładu ryzyka prawnego i ekonomicznego (w tym waloryzacja wynagrodzenia) pomiędzy stronami związanych z realizacją inwestycji, jak również zabezpieczenie terminowego dokonywania płatności przez generalnego wykonawcę na rzecz podwykonawców.

Na podstawie uwag przeanalizowanych przez Urząd Zamówień Publicznych wstępny projekt wzorcowej umowy został zmodyfikowany pod kątem oczekiwań potencjalnych uczestników postępowania o udzielenie zamówienia publicznego. Autorzy projektu – pomimo zachowania silnej pozycji zamawiającego – przewidują uwzględnienie części postulatów zgłaszanych przez przedsiębiorców.

Klauzula waloryzacyjna i indeksacja

Projekt umowy wzorcowej przewiduje kilka rozwiązań, dzięki którym możliwe jest uwzględnienie w umowie ewentualnych zmian ogólnej sytuacji gospodarczej na rynku usług budowlanych. W myśl art. 8.1.10 projektu umowy, wysokość wynagrodzenia wykonawcy będzie podlegała waloryzacji stosownie do zmiany wskaźnika cen produkcji budowlano-montażowej, ustalanego przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Zmiana wynagrodzenia stosownie do wyżej wskazanego wskaźnika cen nie będzie stanowiła zmiany umowy o roboty budowlane.

Nie będzie więc konieczne podpisywanie przez strony aneksów zmieniających wysokość wynagrodzenia w wyniku indeksacji. Wynagrodzenie może ponadto podlegać podwyższeniu lub obniżeniu w przypadku powstania dodatkowych kosztów lub, odpowiednio, oszczędności w związku ze zmianą prawa lub interpretacji jego przepisów.

Zgodnie z art. 8.2 projektu umowy wzorcowej, rozliczenia za wykonane roboty dokonywane są w cyklach miesięcznych. Rozwiązanie takie powinno przyczynić się do utrzymania przez wykonawców płynności finansowej w okresie realizacji robót. Dotyczy to również zaliczkowych płatności wynagrodzenia przewidzianych w projekcie. Zamawiający i wykonawca będą ustalać w umowie harmonogram wypłaty zaliczek (obejmujący w szczególności liczbę rat, kwoty, przeznaczenie, terminy i warunki rozliczenia zaliczek). Pierwsza zaliczka powinna być w szczególności przeznaczona na zagospodarowanie terenu budowy, a jej wypłata powinna nastąpić jeszcze przed przekazaniem placu budowy wykonawcy. Powyższy mechanizm doprowadzi do obniżenia kosztów inwestycji po stronie wykonawcy, pozwalając uniknąć angażowania środków własnych wykonawcy lub finansowania zewnętrznego przed rozpoczęciem realizacji robót budowlanych.

Płatności bezpośrednio do podwykonawców

Projekt umowy wzorcowej przewiduje również rozwiązania służące ochronie podwykonawców. W szczególności podwykonawcy mają prawo zwrócić się bezpośrednio do zamawiającego w przypadku niewywiązania się przez generalnego wykonawcę z zobowiązania zapłaty należnych im wynagrodzeń. Kwota należności zapłacona w ten sposób przez zamawiającego na rzecz podwykonawców zostanie następnie potrącona z wynagrodzenia należnego wykonawcy od zamawiającego. Aby przeciwdziałać nieuczciwym praktykom, projekt przewiduje zarazem, że w przypadku sporu pomiędzy podwykonawcą a wykonawcą odnośnie zasadności danej zapłaty, zamawiający składa do depozytu sądowego kwotę potrzebną na pokrycie wynagrodzenia podwykonawcy, po zgłoszeniu mu przez wykonawcę uwag podważających zasadność bezpośredniej płatności na rzecz danego podwykonawcy oraz potrąca ją z kwotą wynagrodzenia należnego wykonawcy.

Czas pokaże, czy rozwiązanie takie rzeczywiście przyczyni się do wzmocnienia pozycji prawnej podwykonawców w relacjach z wykonawcami i zamawiającymi, czy relacje te jeszcze bardziej skomplikuje. Zdeponowanie kwot w depozycie do czasu rozstrzygnięcia sporu pomiędzy wykonawcą a podwykonawcą z jednoczesnym potrąceniem tych kwot z wynagrodzenia wykonawcy może negatywnie wpłynąć na płynność finansową zarówno wykonawcy, jak i podwykonawcy. Zaproponowana konstrukcja rodzi też szereg wątpliwości natury cywilistycznej.

Podsumowując, projekt umowy wzorcowej można uznać za wprawdzie ostrożny krok jednak w dobrym kierunku, mający m.in. racjonalny podział rozkład ryzyka pomiędzy zamawiającym a wykonawcą. Należy zarazem odnotować, że projekt ten nie uwzględnia na przykład tak istotnych kwestii jak wprowadzenie górnej granicy kar umownych naliczanych przez zamawiających oraz zasady naliczania takich kar jedynie w przypadku zwłoki, tj. niedochowania terminów realizacji umowy z przyczyn, za które wykonawca ponosi odpowiedzialność.

Należy również wyrazić nadzieję, że zostanie wypracowany wzorzec umowy nie tylko dla obiektów liniowych, lecz również dla innego rodzaju inwestycji budowlanych. Nierównomierny rozkład ryzyka, skrajnie niekorzystne postanowienia umów z punktu widzenia wykonawców (np. naliczanie kar umownych w przypadkach niezawinionego niedochowania terminów), są bowiem jedną z przyczyn zakłóceń w realizacji zamówień publicznych, a następnie poważnych perturbacji w sektorze budowlanym.

Zasadne jest więc opracowanie uniwersalnego wzorca umowy o roboty budowlane, jakie przykładowo obowiązują w Niemczech (tzw. VOB/B) czy w Austrii (ÖNROM B 2110), wyznaczającego kontraktowe ramy prawne inwestycji budowlanych. Niemniej jednak można spodziewać się, że przyjęcie wzorca umowy nawet jedynie dla obiektów liniowych może – w sposób pośredni – wpłynąć na praktykę zamawiających w formułowaniu warunków zamówień publicznych również dla innego rodzaju inwestycji. Z tego punktu widzenia prace nad wzorcem umownym należy ocenić pozytywnie.