Osoba niepełnosprawna fizycznie, poruszając się w ruchu miejskim, natrafia na wiele przeszkód: architektonicznych, mentalnych, ale i prawnych. Chciałbym zająć się przykładem należącym do ostatniego z wymienionych rodzajów, mianowicie pojawiającymi się na niektórych ulicach, na przykład Krupniczej w Krakowie, tabliczek „Dotyczy także niepełnosprawnych" umieszczanych pod znakiem zakazu ruchu w obu kierunkach.
Opisany znak zwrócił moją uwagę, gdyż jako niepełnosprawny doktorant na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego miałem zajęcia w budynku położonym przy ulicy Krupniczej, a jego przestrzeganie zmusiło mnie do parkowania kilkaset metrów od tego miejsca i odbywania (o kulach) długich spacerów, które przyczyniły się do poprawy mojej formy fizycznej, zwłaszcza w porze jesienno-zimowej, za co jestem ogromnie wdzięczny administratorowi tej drogi. Spacery te skłoniły mnie także do prawniczej refleksji na temat takich tabliczek.
Wyłączony zakaz
Prawo o ruchu drogowym (tekst jednolity DzU z roku 2012, poz. 1137 z późn. zm.) przewiduje, że osoba niepełnosprawna o obniżonej sprawności ruchowej, kierująca pojazdem samochodowym oznaczonym kartą parkingową, może nie stosować się do niektórych znaków drogowych dotyczących zakazu ruchu lub postoju (art. 8 ust. 1 prawa o ruchu drogowym). Znaki te są szczegółowo wskazane w rozporządzeniu ministrów infrastruktury oraz spraw wewnętrznych i administracji w sprawie znaków i sygnałów drogowych (DzU z roku 2002, nr 170, poz. 1393 z późn. zm.), który stanowi, że osoba niepełnosprawna o obniżonej sprawności ruchowej, będąca kierowcą, albo osoba kierująca pojazdem przewożącym taką osobę może pod warunkiem zachowania szczególnej ostrożności nie stosować się do zakazu wyrażonego między innymi znakiem B-1, czyli zakazu ruchu w obu kierunkach (§ 33 ust 2 rozporządzenia). Tym samym niepełnosprawny kierowca, jeśli zachowa szczególną ostrożność, może nie stosować się do znaku zakazu ruchu w obu kierunkach, a co za tym idzie – jego zachowanie polegające na niestosowaniu się do takiego znaku drogowego nie będzie miało cech bezprawności, nie będzie więc realizowało znamion wykroczenia z art. 92 § 1 kodeksu wykroczeń. Opisane wyżej uprawnienie ma swoje źródło w ustawie, stanowi ono przy tym realizację konstytucyjnego obowiązku władz publicznych udzielania osobom niepełnosprawnym pomocy między innymi w komunikacji społecznej (art. 69 konstytucji). Nie ulega wątpliwości, że możliwość samodzielnego poruszania się samochodem skutecznie niweluje różnice wynikające ze stopnia niepełnosprawności danej osoby i pozwala jej na łatwiejszy dostęp do instytucji kultury, uniwersytetów czy też placówek służby zdrowia.
Biorąc powyższe pod uwagę, pytanie o podstawy prawne tabliczek umieszczanych pod znakiem zakazu ruchu w obu kierunkach, wedle których znak ten dotyczy także osób niepełnosprawnych, ma kluczowe znaczenie dla tego, czy będą one mogły swobodnie korzystać ze swoich ustawowych uprawnień mających na celu ułatwienie im funkcjonowania w społeczeństwie.
Ustawowe źródło
Przede wszystkim stwierdzić należy, że skoro uprawnienie do niestosowania się do znaków zakazu ruchu ma źródło ustawowe, to także podstawy do jego ewentualnego ograniczenia również winny mieć umocowanie w akcie prawnym rangi ustawy. Nie może być bowiem tak, by ustawowe uprawnienie określonego podmiotu, w tym przypadku osoby niepełnosprawnej, było ograniczane przez akt niższego rzędu niż ten, który nadał to uprawnienie, ani tym bardziej bez żadnej podstawy prawnej. Wówczas bowiem uprawnienie będzie miało charakter fikcyjny, uzależniony od arbitralnej decyzji organów władzy, czy to wykonawczej czy samorządowej. W prawie o ruchu drogowym brak jest jakiekolwiek przepisu dającego podstawę do umieszczania takich tabliczek. Przepis ustawy nadający to uprawnienie (art. 8 ust. 2), nie przewiduje żadnych wyjątków.
