W stronę wyższej kultury prawnej - Białowąs i Haręża o Portalu Orzeczeń Sądowych

Igor Białowąs, Adam Haręża

1 ISTOTA (SENS) PORTALU ORZECZEŃ

Pozycja ustrojowa, zadania oraz funkcje wymiaru sprawiedliwości wciąż są nieprawidłowo identyfikowane przez zdecydowaną większość obywateli Rzeczypospolitej. Działalność sądów powszechnych ze swej istoty ogniskuje się bowiem na rozstrzyganiu sporów, wymierzaniu kar, egzekwowaniu roszczeń na rzecz uprawnionych podmiotów. Z tych powodów znajomość mechanizmów wymiaru sprawiedliwości jest znacznie ograniczona, bo zagwarantowana głównie dla osób wykonujących szeroko pojmowane zawody prawnicze.

Taki stan rzeczy wpływa z kolei na pogłębienie procesu wykluczenia informacyjnego osób spoza palestry. To z kolei wpływa negatywnie nie tylko na rozwój społeczeństwa informacyjnego w Polsce, lecz przede wszystkim na stan wiedzy prawniczej reprezentowanej przez obywateli, którzy występują często w podwójnej roli (przedsiębiorców, organów osób prawnych). Kultura prawna jest niewątpliwie podstawą zrozumienia zasadniczych instytucji prawnych oraz skutków, jakie niesie ich zastosowanie. Wpływa ona znacznie na świadomość działań podejmowanych przez podmioty prawa oraz jest dowodem nowoczesnego społeczeństwa, które kształtuje swoje stosunki prawne w sposób odpowiedzialny.

System publikacji orzeczeń sądów powszechnych, określony mianem Portalu Orzeczeń, jest odpowiedzią na nowe wyzwania wymiaru sprawiedliwości, czyniącą zadość postulatowi upublicznienia i udostępnienia treści orzeczeń za pośrednictwem sieci teleinformatycznych, z zachowaniem oczywiście wszelkich wymogów normatywnych (np. ochrony dóbr osobistych, danych osobowych, prawa do prywatności osób fizycznych). Dostęp do orzeczeń, a zwłaszcza do ich uzasadnień  spełnia bowiem wiele funkcji.  Po pierwsze, co widoczne jest z perspektywy odbiorcy, wpływa on niezmiernie na popularyzację podstawowych instytucji prawnych oraz w efekcie na podniesienie kultury prawnej wśród obywateli. Po drugie, możliwość bezpłatnego zapoznania się z treścią opublikowanych orzeczeń realizuje zasadniczą funkcję kontrolną wyrażoną poprzez tzw. kontrolę społeczną pracy wymiaru sprawiedliwości (dotychczas niemożliwą na taką skalę). Wreszcie dostęp do orzecznictwa spełnia jeszcze jedną ważną funkcję, mianowicie użytkownik może dokonać szczegółowej analizy przyjętej przez sąd wykładni określonych instytucji prawnych oraz porównać wydane orzeczenia o zbliżonym stanie faktycznym przez równorzędne instancyjnie sądy.

Konkludując, istotą (sensem) Portalu Orzeczeń jest stworzenie bazy orzeczeń w celu jej bezpłatnego udostępnienia (upublicznienia). Stanowi nieocenione źródło wiedzy oraz informacji możliwych do wykorzystania dla każdego zainteresowanego. Nadto pamiętać należy, że Portal Orzeczeń nie ma   udostępniać wszystkich orzeczeń wydawanych przez sądy powszechne, ponieważ nie stanowi kopii repozytoriów, lecz jest narzędziem wykonywania określonych funkcji. Z całą pewnością Portal Orzeczeń nie jest narzędziem służącym do sprawowania nadzoru nad działalnością organów administracji publicznej.

2 REGUŁY ANONIMIZACJI

Publikację orzeczeń i uzasadnień w Portalu musi poprzedzać   anonimizacja ich treści (jako warunek sine qua non). Stanowi ona zasadniczy, a zarazem newralgiczny etap przyjętego modelu publikacji. Zasadniczym celem anonimizacji jest przetworzenie treści wydanego orzeczenia w taki sposób, aby skutecznie uniemożliwić   rozpoznanie konkretnych faktów, podmiotów, okoliczności w wyniku usunięcia określonych danych i informacji ich dotyczących. Bogate spektrum normatywne kreuje bowiem wiele instytucji prawa, których zadaniem jest ochrona: tajemnic prawem chronionych, prawa do prywatności, danych osobowych czy informacji niejawnych. Anonimizacja ma zatem spełniać wymagania stawiane przez ustawodawcę w sferze powszechnego udostępnienia informacji publicznej i jednocześnie zagwarantować ochronę określonych dóbr i wartości prawem chronionych. Można skonstatować, że anonimizacja (a właściwie przyjęty model jej reguł) jest swoistym kompromisem między udostępnianiem informacji w celu jej upublicznienia a potrzebą przestrzegania obowiązujących norm prawnych określających zakres podmiotowy i przedmiotowy informacji objętych ochroną.

Dzięki portalowi orzeczeń może być prowadzona tzw. społeczna kontrola pracy wymiaru sprawiedliwości

W tym kontekście niebywale ważnym zagadnieniem jest zakres procesu anonimizacji, a ściślej, czy anonimizacja powinna ograniczać się wyłącznie do danych oraz informacji prawem chronionych, czy też proces ten powinien wykraczać poza „sztywny gorset" regulacji normatywnych i uwzględniać także inne, pozaprawne reguły anonimizacyjne. Argumentów przemawiających za koncepcją wyłączenia spod publikacji pewnych informacji, które mogłyby zostać w świetle prawa upublicznione (np. danych określających właściwość miejscową organu administracji publicznej) jest wiele. Przede wszystkim dla użytkowników Portalu Orzeczeń istotna będzie treść rozstrzygnięcia i sposób wykonywania obowiązków nałożonych na organ w sferze prawa prywatnego, nie zaś wiedza o właściwości miejscowej tego podmiotu.

Pamiętać trzeba, że wobec rozwoju kultury prawnej obywateli oraz innych pomiotów korzystających z zasobów Portalu informacja o właściwości miejscowej organu jest bez wartości merytorycznej i pełni marginalną rolę. Z punktu widzenia poziomu bezpieczeństwa ochrony danych osobowych występujących w treści orzeczenia usuwanie takich danych jak nazwa miejscowości definiująca właściwość miejscową organuma natomiast kardynalne znacze- nie, ponieważ każdorazowa  prewencyjna anonimizacja nazwy miejscowości może przyczynić się do zapobieżenia prezentacji w treści orzeczenia pominiętej nazwy miejscowości zamieszkania osoby fizycznej będącej stroną lub uczestnikiem postępowania.

Kolejnym argumentem uzasadniającym anonimizację takich danych jak właściwość miejscowa organów administracji publicznej jest niebywała złożoność sfery podmiotowości prawnoadministracyjnej w polskim systemie prawa administracyjnego. Nie każdy bowiem organ administrujący jest organem administracyjnym (dotyczy to m.in. niepublicznych podmiotów administrujących wykonujących zadania administracji publicznej powierzone im w drodze umowy, koncesji, zezwolenia, wpisu do rejestru czy ewidencji)1. W tym kontekście mogłoby nastąpić naruszenie praw podmiotowych, np. upublicznienie danych osobowych wolontariusza- osoby fizycznej jednocześnie wykonującej określone zadania publiczne, a niebędącej funkcjonariuszem publicznym oraz niepełniącej funkcji publicznej. Pozostawienie zatem takich danych wiązałoby się de facto z naruszeniem ochrony danych osobowych i w konsekwencji z możliwością obciążenia odpowiedzialnością cywilnoprawną Skarbu Państwa z tytułu upublicznienia tych danych w Portalu Orzeczeń.

Wreszcie uwzględnić należy specyfikę internetu jako globalnego medium, wobec którego trzeba zawsze stosować inne paradygmaty postępowania w przypadkach zakładających potrzebę upublicznienia określonych danych stanowiących treść orzeczeń. Dla przykładu – pozostawienie danych określających właściwość miejscową organu w sprawie, w której stroną jest osoba fizyczna, może pośrednio doprowadzić do ustalenia danych osobowych takiej osoby, zwłaszcza w małych miejscowościach, w których mieszkańcy bez trudności mogą powiązać organ (np. wójta) oraz jego przeciwnika procesowego.