Zaremba: Mgła - film o katastrofie smoleńskiej

Spór o takie filmy trwa od niepamiętnych czasów. Antypisowscy gorliwcy będą z pewnością zarzucać „Mgle” Marii Dłużewskiej i Joanny Lichockiej jednostronność. W tym wyprodukowanym przez „Gazetę Polską” dokumencie, którego oficjalna premiera odbyła się w poniedziałek, oglądamy smoleńską katastrofę z perspektywy sześciu dawnych urzędników kancelarii Lecha Kaczyńskiego.

Jacek Sasin, Andrzej Duda, Adam Kwiatkowski, Jakub Opara, Marcin Wierzchowski i Paweł Zołoteńki opowiadają o niej w sposób powściągliwy, ale jednoznacznie z perspektywy swojego środowiska – jego nastrojów, żalów i pretensji.

[srodtytul]Własna wersja[/srodtytul]

Zarzut tendencyjności padnie, mogę się założyć, z ust tych samych komentatorów, którzy nie widzieli niczego złego w filmie „W Solidarności” Bolesława Sulika, w którym dzieje pierwszych lat III RP zostały streszczone przez liderów Unii Demokratycznej. Którzy zachwycali się Teresą Torańską, podsumowującą dorobek Wojciecha Jaruzelskiego ustami Wojciecha Jaruzelskiego. I którzy byli co najmniej neutralni wobec wyjątkowo stronniczych obrazów Michaela Moore’a.

Ja z kolei zawsze widzę cienkość granicy między subiektywną opowieścią, która może być przecież wyśmienitym tworzywem reportażu lub dokumentu, i jednostronną interpretacją łatwo ześlizgującą się w kierunku agitki. Muszę więc mieć także pewien kłopot z „Mgłą”. Inna sprawa, że dodanie do tego akurat filmu nowych wątków czy postaci – na przykład w imię pytania „drugiej strony” – zaburzyłoby jego klarowną konstrukcję.

[wyimek]Zawsze widzę cienkość granicy między subiektywną opowieścią i jednostronną interpretacją łatwo ześlizgującą się w kierunku agitki[/wyimek]

To nie jest próba całościowego rozwikłania przyczyn katastrofy smoleńskiej ani namalowania jego pełnego politycznego tła. To elegijna relacja kilku młodych, zaangażowanych w zdarzenia ludzi, którzy przedstawiając własną wersję, nie udają, że zamykają temat.

Dorzuciłbym jeszcze jeden argument: ten film oddaje głos środowisku, które nie dominuje w polskiej debacie. Które nie zasypuje nas na co dzień swoimi argumentami z ekranów telewizorów i rzadko ma, poza niszami, sposobność przemówienia własnym głosem. Skądinąd to symboliczne, że choć na temat Smoleńska powstało już kilka książek, żadna telewizja nie wyprodukowała o tych zdarzeniach filmu. „Mgła” to więc pod pewnymi względami pierwszy głos w dyskusji na ten temat. Chętnie zobaczyłbym porównywalną odpowiedź drugiej strony (lub stron). Gdyby tylko chciała (chciały) się wysilić.

[srodtytul]Poraniona grupa[/srodtytul]

Początkowo relacje sześciu bohaterów brzmią cokolwiek sztywno. Ale z upływem filmowych minut nabierają dramatyzmu do tego stopnia, że od pewnego momentu trudno się z nimi nie utożsamiać. Nie wszystkie ich zarzuty i rozgoryczenia brzmią równie przekonująco: z perspektywy miesięcy zbladła na przykład waga pytań o to, czy Bronisław Komorowski nie śpieszył się nadmiernie z obejmowaniem funkcji głowy państwa, albo czy słusznie powoływał na szefa osieroconej prezydenckiej kancelarii swojego człowieka (choć wtedy owe zarzuty mogły budzić uzasadnione emocje).

Dużo mocniej wybrzmiewa znana skądinąd teza: że Rosjanie opóźniali przyjazd Jarosława Kaczyńskiego, aby nie popsuł entrée Donaldowi Tuskowi. I że otoczenie premiera interesowało się w Smoleńsku jednym: jak ustawić się wobec mediów. Najmocniej zaś dźwięczą pytania o możliwość prowadzenia śledztwa przez samych Polaków. I o determinację władzy rządowej, aby o to w ogóle zabiegać. Nawet dzisiejsza niespójność i enigmatyczność przekazu mainstreamowych mediów, gdy wracają do tamtych dylematów, zdaje się przyznawać rację obolałym współpracownikom Lecha Kaczyńskiego.