Joanna Ćwiek-Świdecka: Rzeczpospolita Babska – czy tylko kobiety odpowiadają za niską dzietność?

Najpierw fakty: anonimowy autor skierowanej do prezydenta petycji proponuje, by podnieść wiek emerytalny kobiet do 65 lat. Wcześniej na emeryturę będą mogły przechodzić te, które urodziły dzieci. Im więcej, tym wiek emerytalny będzie niższy. To rozwiązanie emerytalne ma podobno skłonić kobiety w wieku 20–40 lat do systematycznego powiększania rodziny. Wszak przecież wiadomo, że troska o świadczenia otrzymywane w jesieni życia jest tym, co najbardziej frapuje młode kobiety. I tylko młode kobiety, bo młodzi mężczyźni zajęci są z pewnością ważniejszymi sprawami.

Ale dość żartów, bo sprawa jest poważna. Jak wynika z danych GUS w pierwszym półroczu 2025 r. w Polsce na świat przyszło 115,5 tys. dzieci, co oznacza spadek w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego o 10 tys. Wszystko wskazuje też na to, że jest to kolejny rok z rzędu, gdy liczba dzieci maleje. Co więcej, pojawiają się gminy takie jak np. Krynica Morska, Baligród czy Dubicze Cerkiewne, w których do końca czerwca nie urodziło się ani jedno dziecko. Według prognoz wskaźnik dzietności w Polsce w tym roku ma wynieść 1,02-1,03. Przypomnijmy, że żeby doszło do zastępowalności pokoleń, czyli żebyśmy jako naród nie wymierali, powinien on wynosić przynajmniej 2,1. Dlaczego jest to ważne? Mówiąc najprościej, bo nie będzie komu pracować na nasze emerytury ani zająć się wymagającymi opieki seniorami, którzy może będą żyli długo, ale niekoniecznie w zdrowiu. Czy nam się to podoba, czy nie, będzie trzeba dłużej pracować (co najmniej do 65 lat, a prawdopodobnie dłużej) i zapewne też zaprosić do nas migrantów.

Dzieci w Polsce na wagę złota, dzietność szoruje po dnie

Fatalne dane demograficzne zmuszają z pewnością do szukania zachęt dla młodych ludzi, by częściej zakładali rodziny i decydowali się na dzieci. Tyle, że trzeba to robić z głową, szacunkiem i w cywilizowany sposób. A pomysły z wyżej opisanej petycji w tych kategoriach się nie mieszczą (choć, podkreślmy, każdy ma prawo wyboru swojej życiowej drogi, także bez potomstwa).

Czytaj więcej

Praca, Emerytury i renty

Emerytury bezdzietnych kobiet. Czy petycja ma szansę zmienić prawo?

Petycje obywateli do władz, w szczególności te kontrowersyjne, są wykorzystywane do budowania zas...

Debata wokół dzietności bardzo często sprowadza się do rozmowy o tym, jak zachęcić kobiety do rodzenia dzieci. Brak potomstwa to też często „wina” kobiet, odpowiedzialnością za przyszłe pokolenia obarcza się głównie je. Nikt nie dopytuje mężczyzn, kiedy pora na dzieci, bo już czas – no, może czasem jakaś mama czy ciotka na rodzinnej stwierdzi, że „czas się ustatkować”. Powie ktoś, że mężczyznom zegar biologiczny nie tyka? W sensie zdolności rozrodu może nie, ale też trzeba mieć siłę, by zająć się dzieckiem. Kto miał/ma ruchliwego pięciolatka, wie o czym mowa.

Jak zachęcać do posiadania dzieci? Eksperci od dawna wskazują na systemowe rozwiązania ułatwiające godzenie ról rodzicielskich i zawodowych – żłobki, przedszkola, możliwość pracy w elastycznych godzinach czy na część etatu, mieszkania czy pensja pozwalająca na utrzymanie rodziny. Ważne jest móc urodzić w godnych warunkach. Ale też ważna jest dobra szkoła pozwalająca wykształcić dzieci bez wydawania tysięcy na korepetycje, łatwy dostęp do lekarzy czy fizjoterapeutów. Nie mniej ważny jest klimat wokół rodziny i rodzicielstwa – a ten nie jest niestety najlepszy.

Przykład? Bardzo proszę. Jednym z powodów niskiej dzietności są różnice w wykształceniu dziewcząt i chłopców. Młode dziewczyny z mniejszych ośrodków wiedzą, że jeśli nie pójdą na studia i nie wyjadą do dużego miasta, nie znajdą dla siebie pracy w miejscu, skąd pochodzą. Na karierę nie ma w pobliskim miasteczku co liczyć, więc walczą, by dostać się do liceum a potem na studia. W 2024 r. odsetek studiujących kobiet to 58,5 proc.   

Nad chłopakami takiej presji nie ma – wiadomo, mężczyzna zawsze znajdzie jakieś zatrudnienie za przyzwoite pieniądze. Finalnie oboje stają się ludźmi z innych światów, z innymi życiowymi aspiracjami, którzy nie mają o czym ze sobą rozmawiać. Nie założą rodziny, nie będą mieć dzieci, być może będą żyć w pojedynkę. Pół internetu powie, że winne są dziewczyny, bo im się z tej nauki w głowie poprzewracało. I najlepiej, żeby zajęły się tym, do czego zostały stworzone – domem i dziećmi.

Ale przecież nikt nie broni chłopcom się uczyć, choć zgadzam się ze stwierdzeniem, że nasz system edukacji bardziej sprzyja grzecznym dziewczynkom niż rozbrykanym chłopakom. Ale system można zmienić, zresztą wiele krajów (np. Szkocja, Irlandia, Niemcy, Australia) już zwraca uwagę na to, by wprowadzać rozwiązania zachęcające do kontynuowania edukacji i pomagające chłopakom w nauce. Równajmy w górę, nie w dół.     

Zamiast zarabiać, zaopiekują się bliskimi odciążając państwo

W petycji, która wpłynęła do prezydenta zaszyte jest także zdejmowanie odpowiedzialności państwa za opiekę nad małymi dziećmi. Obowiązki opiekuńcze spadają zazwyczaj na kobiety – to m.in. dlatego ich wiek emerytalny jest niższy. Mamy też przecież „babciowe” (świadczenie w wysokości 1500 zł wypłacane babci opiekującej się wnukiem) – czemuż nie „dziadkowe”? Tak czy inaczej, można podejrzewać, że im więcej miało się dzieci, tym bardziej potrzeba pomocy babci – więc hej, zaproponujmy jej niższy wiek emerytalny. Będąc w domu ogarnie wnuki, ale też starszych rodziców, bo opieka nad seniorami przecież kuleje. Ale skoro za dzietność odpowiadają w tym kraju tylko kobiety, to może premiujmy przywilejami emerytalnymi tylko te panie, które miały córki?