Czeka nas teraz długie hamowanie

[b]Rz: Jak głęboka będzie recesja w rozwiniętych gospodarkach?[/b]

[b]Andrzej Sławiński:[/b] Prognozy jeszcze do niedawna zakładały, że ożywienie koniunktury w krajach wysoko rozwiniętych zacznie się już w drugim kwartale 2009 r. Teraz prognozy uległy zmianie. Przewiduje się, że hamowanie gospodarki światowej będzie długie. Ostatnia intensyfikacja pomocy kapitałowej rządów dla banków jest walką o to, by recesja w krajach wysoko rozwiniętych była płytka.

Z tego punktu widzenia obecna sytuacja jest podobna do tej, jaka była w Japonii na początku lat 90., gdy pękły tam bańki spekulacyjne na rynku akcji i nieruchomości, a w japońskich bankach pojawiły się ogromne straty. Tamtejszy rząd dokapitalizował banki, a Bank Japonii zasilał je masowo, by utrzymać płynność. Wtedy świat mówił, że Japonia powinna była pozwolić upaść zagrożonym bankom, by uzdrowić sytuację i szybciej wyjść z kryzysu. Teraz widać, że Japonia dobrze postąpiła, ratując je, dzięki czemu recesja była płytka. Wprawdzie późniejszy wzrost gospodarczy był powolny, ale miało to już inne przyczyny. Starzejące się, przestraszone kryzysem japońskie społeczeństwo zaczęło więcej oszczędzać, a mniej wydawać.

[b]Czy punkt zwrotny kryzysu jest już za nami? Czy mogła nim być zmasowana akcja rządów i banków centralnych, które ratują instytucje finansowe?[/b]

Jesteśmy świadkami ratowania banków na niespotykaną skalę. Miejmy nadzieję, że okaże się to skuteczne. Występują tu jednak dwa zagrożenia. Jedno z nich związane jest z tym, że banki – uciekając w płynność – wciąż masowo wyprzedają aktywa. Spadają więc ceny także dobrych papierów, w tym papierów hipotecznych będących efektem sekurytyzacji prawidłowo udzielonych kredytów. Współczesna rachunkowość wymaga jednak, by wartość aktywów była księgowana zgodnie z ich aktualną rynkową wartością. Powoduje to, że dopóki ceny na rynkach finansowych spadają, nawet dobre aktywa przynoszą bankom straty. Drugie zagrożenie, poważniejsze, wynika stąd, że może wystąpić negatywne sprzężenie zwrotne pomiędzy kryzysem bankowym i recesją gospodarczą. Rosnące bezrobocie może sprawić, że te kredyty hipoteczne, które banki traktują dzisiaj jako w pełni spłacalne, mogą się stać kredytami niespłacalnymi.

[b]Spowolnienie gospodarki potrwa do 2010 roku czy nawet dłużej?[/b]

To wszystko dopiero się zaczyna, ale zagrożenia są na tyle poważne, że na ponowne ożywienie w gospodarce światowej możemy poczekać dłużej, niż wcześniej oczekiwano. Sytuacja jest pod kilkoma względami gorsza niż w trakcie recesji lat 2001 – 2003. Różnica wynika nie tylko stąd, że obecnej recesji towarzyszy ostry kryzys bankowy, którego wpływ na gospodarkę na razie trudno jest ocenić. W latach 2001 – 2003 przyczyną recesji było „tylko” załamanie na giełdach. Teraz jest nią załamanie na rynkach budowlanych, co ma zawsze większe reperkusje dla koniunktury, a pamiętajmy, że spadki cen domów są zazwyczaj długotrwałe. W latach 2001 – 2003 recesja dotknęła najpierw Stany Zjednoczone, a dopiero po kilku kwartałach Europę. To amortyzowało jej ostrość. Teraz może się zacząć równocześnie w wielu krajach, co może wywołać niekorzystne sprzężenia zwrotne. A część gospodarek europejskich, takich jak włoska i portugalska, wejdzie w recesję już osłabiona wcześniejszą długoletnią stagnacją.

[b]Zgadza się pan ze stwierdzeniem, że po tym kryzysie świat nie będzie już taki sam?[/b]

Kończy się pewna epoka, chociaż głosy mówiące o zmierzchu liberalnej gospodarki rynkowej są przesadne. Jestem finansistą i widzę to bardziej prozaicznie. Przez ostanie trzy dekady wierzono, że banki nauczyły się dobrze zarządzać ryzykiem, więc można było znacznie zliberalizować nadzór finansowy. Rzeczywistość okazała się inna. Mimo rzeczywistego postępu w metodach zarządzania ryzykiem wciąż aktualna okazała się hipoteza niestabilności systemu finansowego Hymana Minsky’ego. Długi okres względnego spokoju skłonił banki do podejmowania coraz większego, a w końcu nadmiernego ryzyka. Trzeba więc pogodzić się z tym, że mechanizm rynkowy ma zdolność do samoregulacji z wyjątkiem rynku ryzyka.

[wyimek]Z płynnością jest jak z powietrzem. Dopiero gdy zaczęło jej brakować, banki boleśnie odczuły, jak jest ważna. Trudno się więc dziwić, że teraz niechętnie ją sobie pożyczają [/wyimek]

[b]Patrząc na nasze podwórko, na ile pomoże bankom uruchomienie przez NBP transakcji swapowych? [/b]

Swapy walutowe są niezbędne do zarządzania strukturą walutową bilansów banków. Nie jest winą naszych instytucji finansowych, że zamarły obroty na globalnym rynku swapów walutowych. Tym bardziej trzeba było im pomóc. Transakcje swapowe NBP nie mogą być jednak doskonałym substytutem międzynarodowego rynku, na którym obroty były duże i pozwalały bankom w Polsce i w wielu innych krajach na dużą łatwość zarządzania strukturą walutową bilansów. Robimy jednak pod tym względem to, co inne banki centralne.

[b]Ale pośród swapów wymienionych w informacji NBP jest mowa tylko o euro i dolarach. [/b]

Proszę pamiętać, że to były tylko początkowe operacje.

[b]A co z problemem niechęci banków do pożyczania sobie wzajemnie także i złotych? [/b]

Z płynnością jest jak z powietrzem. Dopiero gdy zaczęło jej brakować, banki boleśnie odczuły, jak jest ważna. Trudno się dziwić, że teraz niechętnie ją sobie pożyczają. Jednak w przeciwieństwie do sytuacji w wielu innych krajach międzybankowy rynek pieniężny w Polsce jeszcze działa. Umożliwia bankom krótki, jednodniowy oddech, skoro transakcje zawierane są już tylko na rynku overnight. Dlatego NBP uruchomił transakcje repo, umożliwiające bankom zaciąganie pożyczek na okresy do trzech miesięcy, które stawały się stopniowo niedostępne na rynku.

[b]Czy myśli pan, że będzie potrzeba zastosowania jakichś innych rozwiązań do poprawy sytuacji?[/b]