Nagroda „Rzeczpospolitej” im. Jerzego Giedroycia dla poety-żołnierza Serhija Żadana i prof. Krzysztofa Pomiana

Redakcja „Rzeczpospolitej” ustanowiła nagrodę im. Jerzego Giedroycia w 2001 r., w pierwszą rocznicę śmierci Redaktora i polityka, twórcy „Kultury” i Instytutu Literackiego w Paryżu.

W gronie wyróżnionych są działacze społeczni, pisarze, historycy, politycy z całego regionu. Wyróżnienie mogą otrzymać osoby lub instytucje kierujące się zasadami wyznawanymi przez Jerzego Giedroycia, które cechuje troska o sprawy publiczne, umacnianie pozycji Polski w Europie oraz pogłębianie dialogu między narodami Europy Środkowo-Wschodniej.

Nagroda im. Jerzego Giedroycia

Foto: Mat. Pras.

Laureaci Nagrody im. Jerzego Giedroycia za 2025 rok: Serhij Żadan i Krzysztof Pomian

Gala XXV edycji wręczenia Nagrody im. Jerzego Giedroycia odbyła się w środę w Pałacu Rzeczpospolitej na Placu Krasińskich w Warszawie. Zgromadzonych powitał Michał Szułdrzyński, redaktor naczelny „Rzeczpospolitej”, stojący na czele Kapituły Nagrody.

– Witam Państwa szczególnie serdecznie w roku, w którym upływa ćwierć wieku od śmierci Jerzego Giedroycia, którego wizji wierni jesteśmy w redakcji „Rzeczpospolitej” do dzisiaj – powiedział Michał Szułdrzyński. – Dlatego też postanowiliśmy uczcić w szczególny sposób ten wyjątkowy jubileusz, podobnie jak fakt, że nagrodę „Rzeczpospolitej” im Jerzego Giedroycia będziemy wręczać po raz 25. Z tej okazji kapituła podjęła nie jedną, ale dwie ważne decyzje – o przyznaniu nagrody za 2025 r. Serhijowi Żadanowi oraz o specjalnej nagrodzie dla prof. Krzysztofa Pomiana.

Serhij Żadan to ukraiński pisarz, poeta i aktywista, tłumacz literatury pięknej i piosenkarz. Od wybuchu wojny rosyjsko-ukraińskiej organizował transporty leków, żywności, środków higieny dla ludności cywilnej oraz samochodów do szpitali z Charkowa. Wiodącym tematem jego twórczości jest postsowiecka rzeczywistość na Ukrainie. 24 sierpnia 2022 r. zaprezentowano w internecie piosenkę „Ukraina” nagraną przez Żadana wraz z Kazikiem Staszewskim.

Profesor Krzysztof Pomian to wybitny historyk i filozof, profesor nauk humanistycznych, wieloletni współpracownik „Kultury” paryskiej, współautor „Autobiografii na cztery ręce” Jerzego Giedroycia, będącego ideowym testamentem Redaktora, zawierającym jego „Przesłanie”. A także autor wielu publikacji dotyczących głównie historii kultury europejskiej, zwłaszcza muzeów – w tym trzytomowego „Muzeum. Historia światowa”, oraz w czasopismach w Polsce i za granicą. Kilkakrotny doctor honoris causa, laureat Nagrody Fundacji Nauki Polskiej. To również współtwórca Europejskiego Centrum Solidarności oraz Musée de l'Europe w Brukseli.

Michał Szułdrzyński poinformował o tym, jak Kapituła Nagrody uzasadniła swój wybór. Serhija Żadana nagrodziła „za budowanie mostów między kulturą ukraińską i polską, pokazywanie, jak one łączą oba nasze narody, a także za osobistą odwagę – wstąpienie do służby wojskowej, dzięki czemu czynem broni przed rosyjską inwazją Ukrainę, a przez to i Polskę”.

Profesor Krzysztof Pomian otrzymał specjalną nagrodę „za kultywowanie tradycji polskiej humanistyki, głęboką refleksję nad europejską kulturą i pamięcią, a także nad kształtowaniem się narodowej i europejskiej tożsamości”.

Co powiedzieli o laureatach Grzegorz Gauden i Czesław Bielecki w swoich laudacjach? 

Laudację dla Serhija Żadana przygotował i wygłosił Grzegorz Gauden.

- Próba nawet krótkiego przedstawienia dorobku Serhija Żadana, ukraińskiego poety, prozaika, eseisty, dramaturga, rockmana, tłumacza, w tym polskich poetów, wypełniłaby czas przeznaczony na laudację. W każdym z tych gatunków jest twórcą wybitnym, z poważnym dorobkiem – powiedział Gauden. – Jest bardzo ceniony zarówno przez krytyków, jak i przez ogromne rzesze czytelników w Ukrainie i innych krajach. Jego książki przełożone na polski to już piękna półka. Lista nagród literackich, które otrzymał jest imponująca.

Czytaj więcej

Społeczeństwo

Laudacja na cześć Krzysztofa Pomiana, laureata Nagrody im. Jerzego Giedroycia

Dorobek Krzysztofa Pomiana to więcej niż książki i koncepcje. To także konkretne dzieła instytucj...

Serhij Żadan urodził się w Starobielsku, we wschodniej Ukrainie w 1974 r. W 1991 r. rozpoczął studia w rosyjskojęzycznym Charkowie.

– Wtedy zadecydował, że jego językiem jest i będzie ukraiński – mówił Grzegorz Gauden. – Charków to miasto Żadana. Tam nieomal zapłacił życiem za swoją ukraińską tożsamość, ciężko pobity przez rosyjskich nacjonalistów na Majdanie 1 marca 2014 r. Teraz jest w armii ukraińskiej i walczy o swoją Ojczyznę z rosyjskim najeźdźcą. Moskwa przegrała walkę o duszę Ukrainy właśnie dzięki nowemu pokoleniu wspaniałych pisarzy i poetów. Serhij Żadan jest jednym z nich, jednym z najwybitniejszych.

Laudację dla Krzysztofa Pomiana przygotował i wygłosił Czesław Bielecki.

– Jerzy Giedroyc wierzył, że kultura i myśl mogą wyprzedzać politykę, że to one kształtują wyobraźnię społeczeństw, uczą odpowiedzialności i otwierają drogę do porozumienia między narodami – powiedział Czesław Bielecki. – Krzysztof Pomian od sześciu dekad realizuje tę wizję – nie w deklaracjach, lecz w codziennej, konsekwentnej pracy uczonego, eseisty i intelektualisty. Jego dorobek obejmuje prace, które na trwałe zmieniły sposób myślenia o kulturze, pamięci i muzeach. To Krzysztof Pomian wprowadził pojęcie semiophore, nadając przedmiotom kultury nowy język interpretacji i przywracając im rolę świadków historii, a nie jedynie eksponatów. Jego monumentalne tomy o dziejach muzeów czy refleksje o pamięci zbiorowej tworzą intelektualną mapę, bez której nie sposób dziś rozumieć fenomenu kultury europejskiej.

Czytaj więcej

Społeczeństwo

Laudacja na cześć Serhija Żadana, laureata Nagrody „Rzeczpospolitej” im. Jerzego Giedroycia

Serhij Żadan nieomal zapłacił życiem za ukraińską tożsamość ciężko pobity przez rosyjskich nacjon...

Jak zauważył Czesław Bielecki, dorobek Krzysztofa Pomiana to więcej niż książki i koncepcje.

– To także konkretne dzieła instytucjonalne, współtworzone z poczuciem odpowiedzialności za pamięć i za przyszłość – mówił Czesław Bielecki. – Jego rola w powstaniu Europejskiego Centrum Solidarności oraz wysiłki na rzecz powstania Musée de l'Europe w Brukseli stanowią świadectwo przekonania, że historia nie jest ciężarem, lecz narzędziem budowania wspólnoty. Że Europa – podobnie jak chciał Giedroyc – jest projektem kultury, a nie wyłącznie geografii i ekonomii.

Kto jeszcze był nominowany do Nagrody im. Jerzego Giedroycia w 2025 r.?

– Nominowanym z całego serca gratuluję, a Kapitule bardzo dziękuję za jej pracę – dodał Michał Szułdrzyński.

Galę prowadzili Anna Zejdler, redaktorka Działu Kobieta oraz Bogusław Chrabota, redaktor naczelny wydawnictw Gremi i to oni przypomnieli sylwetki nominowanych. Wśród nich byli dr Ernest Wyciszkiewicz i dr Łukasz Adamski z Centrum Dialogu im. Juliusza Mieroszewskiego.

Wyciszkiewicz jest politologiem i dyrektorem Centrum, autorem wielu opracowań analitycznych, ekspertyz i artykułów z zakresu polityki energetycznej Rosji i Unii Europejskiej, relacji UE–Rosja, polityki zagranicznej Moskwy. Łukasz Adamski jest historykiem i politologiem specjalizującym się w historii Europy Wschodniej, zwłaszcza w dziejach stosunków polsko-ukraińskich i polsko-rosyjskich. W 2022 r. opublikował dwa tomy źródeł o stosunkach polsko-sowieckich w okresie II wojny światowej, a w 2019 r. – dwa tomy źródeł (wraz z Grzegorzem Hryciukiem) o walce polskiego podziemia z Sowietami na Wołyniu i w Galicji Wschodniej.

Nominację otrzymał prof. Grzegorz Motyka – historyk, politolog, dyrektor Wojskowego Biura Historycznego, członek Kolegium IPN. Prowadzi badania nad stosunkami polsko-ukraińskimi po 1939 r., zwalczaniem przez sowiecki aparat bezpieczeństwa ruchu oporu na Litwie, Łotwie, Białorusi, Ukrainie i w Estonii po 1944 r., polityką organów bezpieczeństwa PRL wobec mniejszości narodowych.

Wśród nominowanych znalazła się dr Wiera Meniok – ukraińska teoretyczka literatury, tłumaczka, popularyzatorka polskiej literatury. Jest dyrektorem Międzynarodowego Festiwalu Brunona Schulza w Drohobyczu, a także dyrektorem Polonistycznego Centrum Naukowo-Informacyjnego im. Igora Menioka na Państwowym Uniwersytecie Pedagogicznym im. Iwana Franki w Drohobyczu.

Kolejny nominowany to prof. Alvydas Nikzentaitis – litewski historyk, rzecznik porozumienia polsko-litewskiego w duchu Jerzego Giedroycia. Wykładowca Wileńskiego Uniwersytetu Pedagogicznego, w latach 2000-2008 i 2020-2024 dyrektor Instytutu Historii Litwy. Jest też prezesem Forum Litwa–Polska im. Jerzego Giedroycia.

Nominowaną organizacją jest Stopfake.org – międzynarodowy serwis fact-checkingowy założony w 2014 r. na Ukrainie. To projekt organizacji pozarządowej Media Reforms Center. Serwis do weryfikacji faktów został założony przez wykładowców, absolwentów i studentów Mohylańskiej Szkoły Dziennikarstwa i kursu dla dziennikarzy oraz redaktorów Digital Future of Journalism. W programie uczestniczą dziennikarze, redaktorzy, programiści, tłumacze. Na początku zajmował się monitorowaniem mediów, a teraz to jest także serwis informacyjny, który analizuje kremlowską propagandę nie tylko w państwach dawnego Związku Sowieckiego, ale także w Unii Europejskiej, Syrii i Turcji.

Dotychczasowi laureaci Nagrody im. Jerzego Giedroycia

Pierwszym laureatem nagrody był prof. Jerzy Kłoczowski, twórca Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej w Lublinie. Nagrodzeni zostali też: Zbigniew Gluza i Ośrodek Karta (2002), Andrzej Przewoźnik (2003), Marek Karp i Ośrodek Studiów Wschodnich (2004), Natalia Gorbaniewska (2005), Jerzy Pomianowski (2006), Bohdan Osadczuk (2007), Krzysztof Czyżewski (2008), Zygmunt Berdychowski (2009), Agnieszka Romaszewska-Guzy (2010), Tomasz Pietrasiewicz (2011), Andrzej Nowak oraz Timothy Snyder (2012), Jan Malicki (2013), Paweł Kowal (2014), Tomas Venclova i Instytut Wielkiego Księstwa Litewskiego (2015), Bogumiła Berdychowska i Myroslav Marynovych (2016), Andrzej Sulima Kamiński i Leon Tarasewicz (2017), Adolf Juzwenko (2018), prof. Jacek Majchrowski oraz Mykoła Kniażycki (2019), Andrej Chadanowicz (2020), Andżelika Borys i Andrzej Poczobut (2021), Ołena i Wołodymyr Zełenscy (2022), Igor Cependa i Stanisław Stępień (2023), Mateusz „Exen” Wodziński (2024).