Wywłaszczenie i zwrot: Utracony las także można odzyskać

Grunty leśne przejęte przez Skarb Państwa po 1944 r. na podstawie tzw. dekretu leśnego (dekret PKWN z 12 grudnia 1944 o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa) mogą dziś zostać odzyskane przez spadkobierców „wywłaszczonych” właścicieli w toku procesu o ustalenie własności (art. 189 kodeksu postępowania cywilnego).

Pomimo że postępowanie takie jest skomplikowane – w szczególności w zakresie dowodowym – to odpowiednie przygotowanie lub uzyskanie stosownej dokumentacji przed procesem i właściwa taktyka procesowa umożliwiają odzyskanie przejętego przez Skarb Państwa lasu w naturze.

Dotyczy to tych części lasów, które zostały przejęte na gruncie dekretu leśnego nielegalnie. Zważywszy, że jako nielegalnie przejęte lasy należy uznać w szczególności parcele, których obszar był nie większy niż 25 ha, do odzyskania może być wciąż ogromny obszar lasów.

Skarb Państwa po 1944 r. przejmował bowiem na gruncie tego dekretu znaczne obszary leśne, często nie zważając, że wśród nich znajdowały się działki niepodlegające przejęciu.

Niska świadomość

Moja kancelaria w ostatnich kilku latach odzyskała od Lasów Państwowych kilkadziesiąt hektarów znacjonalizowanych lasów. Procesów takich i setek odzyskanych hektarów mogłoby być dużo więcej, gdyby nie niska świadomość właścicieli pozbawionych lasów lub ich spadkobierców o drodze prawnej umożliwiającej im zwrot mienia

Uzyskanie od dziadków lub rodziców informacji, jaki obszar lasu i gdzie został w rodzinie przejęty na gruncie dekretu, powinno mobilizować młodszych członków rodzin do ustalania możliwości odzyskania danego lasu. Przy tym okazuje się, że często – w szczególności na Podhalu – starsze pokolenia wciąż przechowują dokumenty związane z przejętym przez Skarb Państwa lasem (np. protokoły przejęcia lub przedwojenne akty nabycia).

Analiza dokumentów

Wszczęcie postępowania wydobywczego musi być poprzedzone gruntowną analizą dokumentacji dotyczącej przejęcia, a w razie jej braku lub jeśli jest niewystarczająca – uzyskaniem dokumentów w odpowiednich or-ganach. Przy tym częstokroć dokumenty nie wskazują powierzchni przejętego obszaru, są ze sobą sprzeczne lub niewystarczające.

W takich wypadkach przygotowanie procesu wymaga dodatkowo współpracy adwokata z odpowiednio wykwalifikowanym geodetą. Przedmiot procesu mogą bowiem stanowić lasy i grunty leśne, jeśli uda się udowodnić ich stosowną powierzchnię na 31 sierpnia 1939.

Przy pomocy geodety

Ustalenie prawa własności na gruncie art. 189 k.p.c. dotyczy tych przejętych parcel, które po nacjonalizacji zostały połączone w księgach wieczystych z innymi nieruchomościami Skarbu Państwa.

Przy tym w ciągu minionych 70 lat większość przejętych parcel leśnych była wielokrotnie scalana, dzielona i łączona przez Skarb Państwa w różnych księgach, często z nieruchomościami przejętymi od innych podmiotów. Choć znacznie komplikuje to przygotowanie materiału dowodowego, dla doświadczonego w takich sprawach adwokata i wykwalifikowanego geodety nie stanowi to przeszkody.

Podstawa nowego wpisu

Dziś zatem nie ma znaczenia, że parcele istniejące w 1939 r. czy 1944 r. już nie istnieją, zostały bowiem połączone i zapisano to w wielkoobszarowych księgach wieczystych, w których jako jedyny właściciel widnieje Skarb Państwa.

Mimo że taki stan faktyczny wymaga skomplikowanych zabiegów procesowych, szczególnie w zakresie dowodowym, to może być podstawą wyroku ustalającego własność powoda (właściciela lasu lub jego spadkobiercy) w zakresie przejętych parcel.

Wyrok taki stanowi podstawę do wyłączenia nielegalnie przejętych działek leśnych z ksiąg wieczystych Skarbu Państwa i do wpisu powoda do nowo utworzonej księgi wieczystej jako prawowitego właściciela.

Połączone parcele

Postępowanie na gruncie art. 189 k.p.c. możliwe jest wobec interesu prawnego powoda, wynikającego z niemożności prowadzenia postępowania na gruncie art. 10 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Postępowanie na podstawie art. 10 dotyczy bowiem ustalania niezgodności treści całej księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.

Tymczasem wobec połączenia przez Skarb Państwa przejętych parcel z innymi nieruchomościami własnymi do nowych ksiąg wieczystych powód nie ma możliwości usuwania niezgodności stanu prawnego całej nieruchomości leśnej objętej aktualną księgą wieczystą, w której wpisany jest Skarb Państwa.

Zatem jedyną właściwą drogą odzyskania lasu połączonego po przejęciu z innym terenem jest proces na gruncie art. 189 k.p.c.

Potwierdził Sąd Najwyższy

Ostatecznie drogę tę potwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniu z 11 kwietnia 2011 (IIICSK 27/11), w którym odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej Skarbu Państwa – Lasów Państwowych Nadleśnictwa L. – zastępowanego przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa oraz wskazał, że „powództwo z art. 189 k.p.c. nie przysługuje, jeśli zainteresowany może w innej drodze osiągnąć w pełni ochronę swoich praw (...).