Do biura Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają skargi od członków spółdzielni mieszkaniowych, jak i samych spółdzielni. Piszący podnoszą, że spółdzielnie zrzeszone w związkach płacą wysokie roczne składki, a tymczasem, w razie zlecenia lustracji są one płacić związkom, w których są zrzeszone kolejną bardzo wysoką opłatę, a dodatkowo pokryć koszt zakwaterowania i przejazdów lustratora oraz wypłacić mu diety według odrębnych przepisów.
W ich opinii z treści art. 91 par. 3 Prawa spółdzielczego wynika, że lustracja przeprowadzona przez związek rewizyjny, do którego należy lustrowana spółdzielnia, jest nieodpłatna. Skarżący nie wiedzą więc, na jaki cel przeznaczone są składki roczne, tym bardziej, że wszelkie usługi ze strony związku (materiały informacyjne, szkolenia) są dodatkowo płatne.
Jak czytamy w wystąpieniu Rzecznika Praw Obywatelskich do Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarski Morskiej, analiza dokumentów wskazuje, że formułowane zastrzeżenia nie są pozbawione uzasadnienia. Z okoliczności spawy wynika przede wszystkim, że sposób pokrywania kosztów badania lustracyjnego w spółdzielniach zrzeszonych w związkach rewizyjnych określają wewnętrzne unormowania ustanawiane przez te związki. W ramach związków, zrzeszone spółdzielnie mieszkaniowe opłacają systematycznie bieżącą składkę członkowską. Natomiast badanie lustracyjne jest traktowane jako usługa realizowana na indywidualne zamówienie spółdzielni i jest opłacane jednorazową składką dodatkowo, której to wysokość jest ustalana przez każdy związek rewizyjny we własnym zakresie.
Opłaty te kształtują się różnie w zależności od związku, od 3 do nawet 11 tys. zł.
Zgodnie z art. 91 par. 3 Prawa spółdzielczego lustrację przeprowadzają właściwe związki rewizyjne w spółdzielniach w nich zrzeszonych. Spółdzielnie nie zrzeszone zlecają odpłatne przeprowadzenie lustracji wybranemu związkowi rewizyjnemu lub Krajowej Radzie Spółdzielczej. W ocenie RPO treść tego przepisu wskazuje, iż w spółdzielniach mieszkaniowych, które są zrzeszone w związkach rewizyjnych lustracja powinna być prowadzona nieodpłatnie, tzn. powinna być finansowana w ramach składki członkowskiej uiszczanej przez spółdzielnię. Zdaniem Rzecznika świadczy o tym fakt podkreślenia w art. 91 par. 3 Prawa spółdzielczego, że odpłatnie zleca się lustrację w przypadku, gdy spółdzielnia nie jest zrzeszona w żadnym związku.
